Polska i Polacy w literaturze rosyjskiej

Bibliografia uwzględnia wszystkie utwory literatury pięknej, staroruskiej i rosyjskiej, które przynajmniej jeden raz zostały odnotowane przez badaczy jako zawierające jakiekolwiek wątki i motywy polskie. Nie zostały natomiast uwzględnione utwory publicystyczne, krytyczno-literackie, a także pamiętniki i relacje z podróży. Wyjątek stanowią teksty, które prezentują zasadniczo nowe, oryginalne wizje Polski.

Literatura staroruska (XII–XVII w.)
(w porządku chronologicznym)

Повесть временных лет (druga połowa XII w.)

Książe Światopełk ukrywa się u swego teścia Bolesława Chrobrego. Polska wyprawa w obronie prawa Światopełka do tronu kijowskiego: Polacy jako obrońcy uzurpatora, który m.in. był winien śmierci pierwszych ruskich świętych – Borysa i Gleba. Wyprawa Jarosława Mądrego na Polskę i pozyskanie Grodów Czerwieńskich jako słuszna sprawa.

Киево-Печерский патерик (lata dwudzieste XIII w.)

Wdowa z Polski rodem występuje w roli kusicielki starca (Żywot Mojżesza Węgrzyna), bies w postaci Lacha (Żywot Teodozjusza Pieczerskiego).

Галицко-Волынская летопись (1201–1292)

Stosunki z Polską w czasie rozkwitu Rusi Halickiej.

[Anonimowy autor], Хождение во Флоренцию (1437–1440)

Opis podróży moskiewskiego metropolity Izydora i biskupa suzdalskiego Abrahama z Moskwy do Florencji przez Kraków. Spotkanie z królem Władysławem Jagiellończykiem (Warneńczykiem) i z jego bratem Kazimierzem.

[Autor – prawdopodobnie diak Fiodor Kuricyn – Федор Курицын], Повесть о мутьянском воеводе Дракуле (koniec XV w.)

Epizodyczne wzmianki o wschodniej Polsce jako kraju zuchwałych wypraw Drakuli.

Курбский, Андрей Михайлович, История князя великого Московского о делах, о которых слышал и от достоверных мужей, и которые видел очами своими (1573)

Poszczególne relacje dotyczące życia w Polsce. Pozytywna ocena poziomu życia i elementów demokracji w ustroju politycznym.

Василий, иконописец псковский (?), Повесть о прихождении Стефана Батория под град Псков (między 1582 a 1590)

Oblężenie i bohaterska obrona Pskowa.

[Оборона Пскова от Стефана Батория, pieśń historyczna] (lata osiemdziesiąte XVI w.?)

Oblężenie i bohaterska obrona Pskowa. Okrucieństwo najeźdźcy i odwaga obrońców miasta.

[Об осаде Пскова, pieśń historyczna] (lata osiemdziesiąte XVI w.?)

Oblężenie i bohaterska obrona Pskowa. Okrucieństwo najeźdźcy i odwaga obrońców miasta.

Федоров, Иван Федорович, [Autobiografia] (między 1575 a 1583)

Ucieczka z Moskwy na Litwę. Pozytywne relacje o życiu w państwie Jagiellonów.

[Anonimowy autor], Сказание о Гришке Отрепьеве (początek lat 1600.)

Polacy w Moskwie: arogancja, bezceremonialność, nieprzestrzeganie prawosławnych obyczajów.

[Anonimowy autor], Повесть како отмети… (druga połowa lat 1600.)

Polacy jako uczciwi, aczkolwiek naiwni ludzie, będący, tak samo jak i Rosjanie, ofiarami Samozwańca.

[Anonimowy autor], Новая повесть о преславном Российском Царстве и великом Государстве Московском (przełom 1610 i 1611)

Agitacyjna opowieść mająca na celu mobilizację społeczeństwa do walki z polskim najeźdźcą. Opisy oblężenia Smoleńska oraz akcji oddziałów Lisowskiego, które dokonują grabieży i spustoszeń na terenie całego kraju.

Палицын, Авраамий, История в память сущим (1610–1611)

Pierwsza redakcja sześciu rozdziałów słynnej opowieści pt. Сказание (ukończonej w 1620). Zawiera m.in. opis bohaterskiej obrony klasztoru Świętej Trójcy przed wojskami hetmana Żółkiewskiego.

[Anonimowy autor], Плач о пленении и конечном разорении Московского Государства (1612)

Przepojony liryzmem tren z powodu tragicznej sytuacji Rosji w czasach zamętu i polskiej interwencji. Polski najeźdźca jako wcielenie nieuchronnego złego losu i kary za niegdysiejsze grzechy.

[Anonimowy autor], Повесть о том, за какие грехи послал Господь Наш свою заслуженную кару из конца в конец на всю Россию и о том, как возмутился весь народ славянский, и все земли в России были уничтожены огнем и мечом (pierwsza połowa 1612)

Polski najeźdźca jako wcielenie nieuchronnego złego losu i kary za popełnione przez Rosjan grzechy.

[Prawdopodobnie Катырев-Ростовский, Иван Михайлович], Летописная книга (lata dwudzieste XVII w.)

Wspomnienia o polsko-rosyjskich wojnach lat 1606–1612

[Anonimowy autor], [Повесть 1606 года]

Opowieść stanowi część tzw. Innej opowieści o samozwańcach (Иное сказание о самозванцах, około 1620). Wersja skrócona funkcjonuje jako Повесть о том, как Борис Годунов трон царей на Москве неправдою захватил (1620). Polacy jako mocodawcy uzurpatorów, którzy sieją zamęt i osłabiają państwo.

Собирался король на святую Русь… [pieśń historyczna] (pierwsza połowa XVII w.)

Zwycięstwo Rosjan w wojnie z Polakami.

Шаховской, Семен Иванович, Повесть книги сея от прежних лет… (1623)

Dzieje Rosji od końca panowania Iwana IV do roku 1613. Wojny z Polską. Polacy w Moskwie.

Хворостинин, Иван Андреевич, Летопись. Словеса дней, и царей, и святителей московских, иже есть в России (1619–1625)

Wyraz propolskich i prołacińskich sympatii. Oświecony charakter polskiej duchowości.

[Anonimowy autor], Повесть о Савве Грудцыне (około 1667)

Tytułowemu bohaterowi, który znalazł się niedaleko oblężonego Smoleńska, jawi się bies w postaci Lacha.

Кунаков, Григорий, [opis podróży do Polski] (po 1649)

Sytuacja w Polsce po powstaniu pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego. Prywata i nieodpowiedzialne działania magnatów i szlachty.

Толстой, Петр Андреевич, Путешествие стольника Петра Андреевича Толстого по Европе (1697–1698)

Dziennik podróży z Moskwy do Włoch i na Maltę. Opisy Mohylewa, Mińska Litewskiego, Warszawy, Częstochowy, Tarnowskich Gór. Przepych pałaców, bogactwo towarów w sklepach. Huczne zabawy Polaków, pijaństwo, brak troski o sprawy publiczne. Dezaprobata wobec „złotej” wolności.

Шереметев, Борис Петрович, Зaписка путешествия графа Бориса Петровича Шереметева (1697)

Dziennik podróży z Moskwy do Rzymu przez Czarnobyl, Łuck, Włodzimierz Wołyński, Hrubieszów, Zamość, Kraśnik, Opatów, Raków, Kraków, Tarnowskie Góry. Dokładne topograficzne i etnograficzne opisy.

Literatura wieku XVIII
(według autorów w porządku alfabetycznym)

[Anonimowi autorzy], Ох, не три поля кручинушки изнасеяно… (lata trzydzieste XVIII w.)

Liryczna pieśń ludowa o polskim królu Stanisławie Leszczyńskim, który chce podbić Rosję, zburzyć cerkwie, a dziewice cnoty pozbawić.

[Anonimowi autorzy], Красно солнышко с светлым месяцем поразмолвилось… (lata trzydzieste XVIII w.)

Wyraz uznania dla osobistych zasług polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego i jego wojska, które uczestniczy w wojnie przeciwko petersburskiemu carowi.

[Anonimowy autor], Ода по случаю торжества над Польшей (1794)

Wyraz radości z okazji zwycięstwa Suworowa nad wojskiem Kościuszki.

[Anonimowy autor], Ода на день торжественного празднества порабощения Польши (1795)

Oda z okazji pierwszej rocznicy zwycięstwa wojsk Suworowa nad insurekcją kościuszkowską. Negatywna ocena faktu zniewolenia Polski. Apel do cesarzowej, która powinna przywrócić wolność narodowi polskiemu.

Богданович, Ипполит Федорович, Стихи Великой Монархине (1794)

Pochwała zwycięstwa Katarzyny Wielkiej nad Sarmatami, którzy zdradzili wspólnotę słowiańską.

Державин, Гавриил Романович, Лисица и зайцы (1793)

Bajka obrazująca rozbiory Polski. Autor wątpi w sensowność zniewolenia Zajęcy (Polaków) przez Lisa (Rosję), ponieważ oznacza to konieczność zmagania się z Wilkiem (Niemcy) i Niedźwiedziem (Austro-Węgry).

Державин, Гавриил Романович, На взятие Варшавы (1794)

Autor uznaje, że zwycięstwo nad Kościuszką i wzięcie króla Stanisława Augusta do niewoli jest czynem godnym chwały księcia Pożarskiego.

Дмитриев, Иван Иванович, Стихи на присоединение польских провинций Курляндии и Семигалии к Российской Империи (1793)

Entuzjastyczna reakcja na drugi rozbiór Polski.

Дмитриев, Иван Иванович, Стихи на победу графа Суворова-Рымникского над польскими войсками, когда он в три дня прошел семьсот верст (1794)

Zachwyt z okazji błyskotliwego przemarszu wojsk Suworowa z Ukrainy w okolice Warszawy.

Дмитриев, Иван Иванович, Глас патриота на взятие Варшавы (1794)

Oda z okazji zwycięstwa Suworowa nad obrońcami Warszawy na Pradze.

Капнист, Василий Васильевич, Память. Ноября 6 дня 1796 года (1796)

Oda z okazji śmierci Katarzyny II. Przypomnienie chwalebnych czynów cesarzowej, m.in. pokonania Polski.

Капнист, Василий Васильевич, На отъезд в Италию графа Суворова-Рымникского (1797)

Przypomnienie zasług wodza, m.in. zwycięstwa nad Polską.

Карамзин, Николай Михайлович, Письма русского путешественника (1791–1795)

Opis Gdańska i grobu rosyjskich żołnierzy, którzy polegli podczas oblężenia miasta w roku 1734.

Костров, Ермил Иванович, Cтихи на день восшествия на престол Ее Императорского Величества Екатерины II (1796)

Oda z okazji kolejnej rocznicy koronacji Katarzyny II. Wzmianka o pokonanej Polsce.

Крылов, Иван Андреевич, Уединение. Ода (1794)

Autor chwali osamotnienie z dala od krwawej i brutalnej wojny (brak bezpośredniej wzmianki o Polsce).

Муравьев, Михаил Никитич, Болеслав (początek lat 1770.)

Tragedia historyczna. Król Bolesław Krzywousty zabija swojego przyrodniego brata Zbigniewa.

Муравьев, Михаил Никитич, Болеслав, король польский (opublikowano w roku 1810)

Historyczna ballada. Pozytywny obraz zamierzchłych dziejów Polski.

Озеров, Владислав Александрович, Ода на кончину Государыни Императрицы Екатерины Великой, в 1796 году (1796)

Pokonanie Polski jako ważna historyczna zasługa zmarłej.

Петров, Василий Петрович, На присоединение польских областей к России (1793)

Entuzjastyczna reakcja na drugi rozbiór Polski.

Петров, Василий Петрович, На взятие Варшавы (1795)

Radość z okazji zajęcia Warszawy przez oddziały Suworowa. Przestroga przed hydrą antymonarchistycznej rewolucji, która zagnieździła się w Polsce.

Прокопович, Феофан, О Станиславе Лещинском, дважды от короны польской отверженном (1734)

Zabawny epigramat o nieudolnym królu Stanisławie Leszczyńskim.

Радищев, Александр Николаевич, Древность (1798, dubia)

Oda zawierająca refleksje historyczne, m.in. o upadku Polski, która personifikuje się w postaci dzielnego rycerza z białym orłem na piersi, który leży na stoku Karpat.

Рубан, Василий Григорьевич, Пеан, или Песнь на победы, одержанные генералом графом Александром Васильевичем Суворовым-Рымникским над мятежниками польскими (1794)

Gloryfikacja zwycięstwa Suworowa nad kościuszkowcami.

Рубан, Василий Григорьевич, Ода н занятие Варшавы победоносным российским воинством (1794)

Wyraz radości z okazji zwycięstwa Suworowa nad obrońcami Pragi.

Сумароков, Александр Петрович, Ода королю польскому Станиславу Августу, новоизбранному Пясту (1764)

Brak zachowanego tekstu. Wiersz wyrażał radość z okazji wybrania Stanisława Augusta Poniatowskiego na tron polski. Zawierał wyrażenie Да укрепятся в них союзы, które zostało odebrane przez Katarzynę II jako aluzja do możliwości jej małżeństwa ze Stanisławem Augustem. Cesarzowa wydała rozkaz zniszczenia całego nakładu (300 000 egz.).

Сумароков, Александр Петрович, Дмитрий Самозванец (1771)

Znana klasycystyczna tragedia. W centrum uwagi autora znajduje się konflikt między uczuciem (miłość do Maryny Mniszchówny) a honorem. Sojusz Dymitra z Polakami interpretuje się jako ujma na honorze rosyjskiego obywatela i rycerza.

Херасков, Михаил Михайлович, Борислав (1774)

Tragedia, w której przedstawiono realia czasów Smuty i polskiej okupacji.

Херасков, Михаил Михайлович, Ода Ея Императорскому Величеству на победы в Польше в мае 1793 года (1793)

Okolicznościowa oda z okazji drugiego rozbioru Polski.

Херасков, Михаил Михайлович, Освобожденная Москва (1798)

Dramat przedstawiający wydarzenia 1612 roku. Siostra Dymitra Pożarskiego – Zofia, urzeczona polską uprzejmością i rycerskością, chce poślubić hetmana Wiankę. Pożarski wyrzeka się siostry. Scena finałowa przedstawia proroczą wizję umierającego hetmana Stanisława Żółkiewskiego, który rozumie, że próba zdobycia Moskwy na wieki pokłóci oba narody, co w końcu doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Literatura lat 1801–1825
(według autorów w porządku alfabetycznym)

[Anonimowy autor], Ода господину Потоцкому (druga dekada XIX w.)

Pochwała pod adresem Seweryna Potockiego, który, pełniąc wysokie stanowisko w wojsku rosyjskim, przyczynił się do polepszenia warunków obowiązkowej służby szlachty.

Бестужев (Марлинский), Александр Александрович, Изменник (1825)

Powieść historyczna o wojnie 1612 roku. Brat głównego bohatera zdradza ojczyznę i służy Polakom, którzy zachowują się arogancko, palą cerkwie i pustoszą kraj.

Вяземский, Петр Андреевич; Грибоедов, Александр Сергеевич, Кто брат, кто сестра, или Обман за обманом (1823)

Zabawny wodewil, w którym występują m.in. piękne i powabne Polki.

Вяземский, Петр Андреевич, Станция (1825)

Wodewil. Podróżni narzekają na kiepskie rosyjskie drogi i wspominają dobrze utrzymane polskie drogi i przyjazne polskie stacje.

Глинка, Сергей Николаевич, Минин (1809)

Dramat historyczny przedstawiający walkę z polską interwencją w roku 1612.

Глинка, Федор Николаевич, Письма русского офицера (1808–1820)

Tom III Listów jest poświęcony opisowi przemarszu rosyjskich wojsk przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej w latach 1813–1814. Zawiera obrazy Warszawy i innych polskich miast. W osobnym szkicu autor podziwia czyny Tadeusza Kościuszki.

Глинка, Федор Николаевич, Мечтания на берегах Волги в 1810 году (1810)

Wiersz wyrażający tęsknotę lirycznego bohatera za Polską, którą poznał podczas zagranicznych wypraw wojennych.

Глинка, Федор Николаевич, Зиновий Богдан Хмельницкий, или Освобожденная Малороссия (1817)

Dramat historyczny, przedstawiający antypolskie powstanie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego. Zbiorowy obraz szlachty polskiej wrogiej ukraińskiej wolności.

Глинка, Федор Николаевич, Степная жизнь. Воспоминания (1825)

Wspomnienia o przemarszach przez Polskę. Sielankowy obraz pięknego, szczęśliwego, dobrze zagospodarowanego kraju.

Глинка, Федор Николаевич, Набег запорожских казаков из Сечи на Волынь (1825)

Ballada historyczna o wyprawie pragnących wolności i sprawiedliwości Kozaków przeciwko opływającej w dostatek i zarozumiałej polskiej szlachcie.

Гнедич, Николай Иванович, В альбом Шимановской (1823)

Grzecznościowy wiersz sztambuchowy, poświęcony polskiej pianistce Marii Szymanowskiej.

Давыдов, Денис Иванович, Гусар (В альбом Марии Шимановской) (1822)

Wiersz sztambuchowy, nie zawierający aluzji do Polski.

Дельвиг, Антон Антонович, Поляк (1815)

W balladzie polski oficer, walczący w armii Napoleona w 1812 roku, został przedstawiony jako łotr, wkradający się do wiejskiej chaty z zamiarem dokonania kradzieży oraz pozbawienia cnoty mieszkającej tam dziewczyny.

Державин, Гавриил Романович, Пожарский, или Освобождение Москвы (1805)

Dramat historyczny. Książe Dymitr Pożarski musi wybierać między miłością do pięknej Polki (w pierwszym wariancie do fikcyjnej Kseonisy, w ostatecznym – do Maryny Mniszchówny) i powinnością patrioty. Postacie niegodziwych Polaków.

Жуковский, Василий Андреевич, Вождю победителей, князю Смоленскому (1812)

Posłanie poetyckie do feldmarszałka Michała Kutuzowa, zwycięzcy armii Napoleona. Zawiera wzmiankę o „niewiernych Sarmatach”.

Карамзин, Николай Михайлович, Марфа-посадница (1802)

Epizodyczna postać polskiego posła, który potajemnie dostarcza Marcie list od króla Kazimierza Jagiellończyka z propozycją wsparcia. Marta odrzuca polskie propozycje, mówiąc, że lepiej jest umrzeć z rąk Iwana Groźnego, aniżeli dać się uratować podstępnym Polakom.

Козлов, Иван Иванович, Княжне С. Д. Радзивилл (1825)

Wiersz sztambuchowy. Brak akcentuacji polskich motywów.

Крюковский, Матвей Васильевич, Пожарский, или Освобожденная Москва (1807)

Klasycystyczna tragedia o zwycięstwie Rosjan nad Polakami w roku 1612. Polskie wojsko przedstawione jako wroga zbiorowość.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, Святополк (1824)

Ballada historyczna. W walce przeciwko prawowitej władzy książę Świętopełk zwraca się o pomoc do swojego zięcia Bolesława Chrobrego. Polacy odpowiadają w ten sposób za współudział w zabójstwie pierwszych ruskich świętych, Borysa i Gleba.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, Пан Тадеуш (1824)

Epigramat skierowany przeciwko Tadeuszowi Bułharynowi.

Нарежный, Василий Трофимович, Дмитрий Самозванец (1804)

Tragedia o zdradzie Dymitra Samozwańca. Polacy jako odwieczni wrogowie Rusi i prawosławnej wiary.

Пушкин, Александр Сергеевич, Бахчисарайский фонтан (1823)

Poemat romantyczny. Poeta przedstawia m.in. cierpienia i śmierć pięknej Marii, polskiej księżnej, uwięzionej przez zakochanego w niej chana Girieja.

Пушкин, Александр Сергеевич, Графу Олизару (1824)

Posłanie poetyckie skierowane do polskiego hrabiego Gustawa Olizara, który pragnął poślubić przyjaciółkę autora, Marię Rajewską, i otrzymał odmowę. Poeta przypomina o odwiecznej wrogości Polaków i Rosjan, aczkolwiek wysuwając pogląd, że w obliczu piękna poezji dawne swary cichną.

Пушкин, Александр Сергеевич, Борис Годунов (1825)

Romantyczna „komedia narodowa”. Walka Dymitra Samozwańca, który korzysta z polskiej pomocy, z Borysem Godunowem. W „polskich” scenach dramatu nakreślono obraz „dumnej” Polski, która będąc przekonana o swojej cywilizacyjnej przewadze nad Rosją, snuje plany uczynienia z niej strefy swoich politycznych i duchowych wpływów.

Рылеев, Кондратий Федорович, Иван Сусанин (1822)

Duma historyczna o bohaterskiej śmierci Iwana Susanina, chłopa, który zaprowadził polski oddział w głąb lasu i w ten sposób uratował Michała Romanowa, pretendenta do tronu.

Рылеев, Кондратий Федорович, Богдан Хмельницкий (1822)

Duma historyczna. Żona wojewody Czaplickiego, zakochana w Chmielnickim, ratuje go z polskiego więzienia.

Рылеев, Кондратий Федорович, Дмитрий Самозванец (1823)

Duma historyczna. Polacy jako fałszywi przyjaciele bojownika o wolność, którym jest Dymitr Samozwaniec.

Рылеев, Кондратий Федорович, „Подгуляла я…" (1824)

Wiersz wpisany do albumu Teofanii Stanisławowny K., przyjaciółki poety.

Рылеев, Кондратий Федорович, „Покинь меня, мой юный друг…" (1824)

Wiersz wpisany do albumu Teofanii Stanisławowny K., przyjaciółki poety.

Рылеев, Кондратий Федорович, Наливайко (1824-1825)

Nieukończony poemat historyczny o Naliwajce, uwięzionym przez Polaków wodzu powstania Kozaków w XVII wieku. Polacy zostali wymienieni w jednym szeregu z Żydami, unitami i Litwinami jako „krwiożerczy obóz kruków”.

Рылеев, Кондратий Федорович, Богдан Хмельницкий (1825)

Niedokończona tragedia historyczna o walce z Polakami o wolność dla ludu kozackiego.

Шаховской, Александр Александрович, Иван Сусанин (1815)

Libretto opery C. Cawosa o bohaterskim czynie chłopa zgładzonego przez polski oddział podczas wojny 1612 roku.

Шаховской, Александр Александрович, Керим-Гирей (1825)

Poemat. Szlachetni Polacy walczą obok Rosjan przeciwko niewiernym muzułmanom, występując w roli obrońców chrześcijaństwa.

Ширинский-Шихматов, Сергей Александрович, Пожарский, Минин, Гермоген, или Спасенная Россия (1807)

Tragedia historyczna o polsko-rosyjskich wojnach czasów Smuty. Zbiorowy portret Polaków jako wrogów Rosji.

Literatura lat 1826–1855
(według autorów w porządku alfabetycznym)

Аксаков, Константин Сергеeвич, Отрывок из письма к Б[елецкому] (1833)

Posłanie poetyckie do przyjaciela-Polaka. Wyraz żalu z okazji antyrosyjskich nastrojów wśród polskich patriotów.

Аксаков, Константин Сергеeвич, Освобождение Москвы в 1612 году (1848)

Romantyczny „dramat narodowy”. Lud Wszechrosji powstaje do walki z polskim okupantem.

Баратынский, Евгений Абрамович, K*** (1827)

Posłanie poetyckie do Adama Mickiewicza. Autor zapewnia polskiego twórcę, że jego talent jest na tyle wielki, że nie należy zwracać uwagi na ostre osądy ze strony publiczności.

Баратынский, Евгений Абрамович, „Не подражай: своеобразный гений…"

Posłanie poetyckie do Adama Mickiewicza, którego geniusz autor uważa za zupełnie niepowtarzalny.

Бестужев (Марлинский), Александр Александрович, Вечер на Кавказских водах в 1824 году (1830)

Rosyjscy oficerowie opowiadają o wojnie z kościuszkowcami. Polska przedstawiona jako romantyczna kraina, gdzie szaleje szlachecka anarchia, samowola magnatów. Opisy hucznych zabaw i pięknych panienek.

Бестужев (Марлинский), Александр Александрович, Латник (1830)

Opowieść partyzanckiego oficera o miłości pięknej wilnianki Felicji do rosyjskiego kapitana kawalerii podczas wojny z Napoleonem w 1812 roku.

Бестужев (Марлинский), Александр Александрович, Наезды. Повесть 1613 года (1831)

Opowieść historyczna o wojnie z Polakami w 1612–1613 roku na polsko-litewskim pograniczu. Kresowe obyczaje, huczne uczty i zabawy, polsko-litewska szlachta przedstawiona z dużą dozą sympatii.

Булгарин, Фаддей Венедиктович, Эстерка (1828)

Przygodowa powieść historyczna o miłości Kazimierza Wielkiego do żydowskiej dziewczyny Esterki. Król i otaczający go dworzanie ukazani z wielką sympatią.

Булгарин, Фаддей Венедиктович, Дмитрий Самозванец (1830)

Przygodowa powieść historyczna o niebezpiecznych intrygach Dymitra z Polakami.

Булгарин, Фаддей Венедиктович, Мазепа (1834)

Powieść historyczna. Polacy występują jako postacie epizodyczne, przedstawione jako sojusznicy Piotra Wielkiego.

Вяземский, Петр Андреевич, На Ф.В. Булгарина (1832)

Sarkastyczny epigramat skierowany przeciwko Tadeuszowi Bułharynowi.

Вяземский, Петр Андреевич, Памяти живописца Орловского (1832–1838)

Wiersz poświęcony pamięci znanego malarza, Polaka, który cieszył się wielką popularnością w Petersburgu.

Вяземский, Петр Андреевич, Графине Каролине Потоцкой (1833)

Posłanie poetyckie zawierające uznanie dla piękna i umysłu adresatki.

Вяземский, Петр Андреевич, Важное открытие (1843)

Epigramat skierowany przeciwko Tadeuszowi Bułharynowi.

Герцен, Александр Иванович, Вторая встреча (1836)

Opowiadanie o spotkaniu z polskim zesłańcem Piotrem Ciechanowiczem. Polak opowiada o swoim życiu. Początkowa nieufność znika, rozmówcy spotykają się jako przyjaciele. Autor wyraża wiarę w możliwość wspólnej walki Polaków i Rosjan z caratem.

Герцен, Александр Иванович, Записки одного молодого человека (1840)

Szlachetna postać polskiego zesłańca Trenzińskiego (brak wzmianki o narodowości). Bohater uosabia filozofię czynu, aktywnego podejścia krytycznie myślącej jednostki do kształtowania procesu dziejowego.

Глинка, Федор Николаевич, Переговоры в Белой Церкви (1828)

Ballada historyczna o polsko-kozackich pertraktacjach po zwycięstwie Chmielnickiego nad wojskami króla.

Гоголь, Николай Васильевич, Страшная месть (1830–1831)

W epizodycznej scenie w karczmie pijani Polacy kpią z prawosławnych Ukraińców, upatrując w nich przedstawicieli niższej cywilizacji.

Гоголь, Николай Васильевич, Тарас Бульба (1834–1842)

Dwuznaczny obraz Polski i Polaków – wrogi i jednocześnie zachwycający. Młodszy syn głównego bohatera, Andriej, zakochany w córce polskiego wojewody, zdradza Kozaczyznę i przechodzi na stronę wroga, natomiast starszy, Ostap, ginie powieszony przez Polaków. W opowieści widoczna jest ukryta fascynacja autora katolicyzmem i wspaniałą polską kulturą.

Голицын, Александр Сергеевич, Суд вассалов (1846)

Krytyczna odpowiedź na balladę Jewdoksji Rostopczynej Małżeństwo wbrew woli (1845)

Гончаров, Иван Александрович, На родине (1849)

Szkic autobiograficzny. Postacie Polaków – urzędników w kancelarii symbirskiego gubernatora – ukazane z wielką sympatią: są to ludzie wykształceni, skromni, mądrzy.

Давыдов, Денис Иванович, Голодный пес (1832)

Porównanie zbuntowanej Polski do głodnego psa, który poniża się, szukając pomocy u obcych.

Даль, Владимир Иванович (pseud. Казак Луганский), Подолянка (1839)

Akcja noweli toczy się w Kamieńcu Podolskim. Odgłosy powstania listopadowego, które autor uważa za szaleńcze.

Даль, Владимир Иванович (pseud. Казак Луганский), Ссыльный (1846)

Opowiadanie o losach zbiegłego polskiego zesłańca Józefa Migurskiego, przyszłego bohatera opowiadania Za co? Lwa Tołstoja.

Данилевский, Николай Яковлевич, Глас умирающего поляка после сражения, бывшего под Прагою (1831)

Wiersz będący poetycką reakcją na Powstanie Listopadowe. Bohater, umierając, wątpi w słuszność obranej przez Polskę drogi uporczywego zwalczania słowiańskich braci ze Wschodu.

Дмитриев, Иван Иванович, В альбом Шимановской (1822)

Wiersz wyrażający podziw dla talentu znakomitej polskiej pianistki.

Дмитриев, Иван Иванович, В.А. Жуковскому по случаю получения от него двух стихотворений на взятие Варшавы (1831)

Entuzjastyczna reakcja na ukazanie się drukiem książki Na zdobycie Warszawy (1831), zawierającej patriotyczne wiersze Żukowskiego i Puszkina, którzy z radością witali zwycięstwo carskich wojsk nad polskimi powstańcami.

Жуковский, Василий Андреевич, Старая песня на новый лад (1831)

Pean na cześć generała Dybicza, zwycięzcy powstańców listopadowych.

Жуковский, Василий Андреевич, Русская слава (1831)

Pochwała zwycięzców powstańców listopadowych.

Жуковский, Василий Андреевич, Русская песнь на взятие Варшавы (1831)

Wiersz wyrażający radość z okazji pokonania powstańców i zajęcia Warszawy.

Загоскин, Михаил Николаевич, Юрий Милославский, или русские в 1612 году (1829)

Powieść historyczna napisana w tradycji Waltera Scotta. Postacie Polaków cechuje dobroduszna żywiołowość i niefrasobliwość, ale także szlachetność i męstwo. Bohater tytułowy przysięga wierność królewiczowi Władysławowi, później jednak budzą się w nim uczucia patriotyczne.

Киреевский, Иван Васильевич, „В знак памяти пред нашим расставаньем…" (1828)

Posłanie poetyckie skierowane do Adama Mickiewicza po jego wyjeździe z Rosji. Wyraz sympatii i przyjacielskich uczuć.

Козлов, Иван Иванович, В альбом Шимановской (1828)

Wiersz sztambuchowy, nie zawierający aluzji do polskości adresatki.

Козлов, Иван Иванович, Графине Завадовской, урожденной Влодек (1832)

Wiersz sztambuchowy, nie zawierający aluzji do polskości adresatki.

Косяровский, Иван Петрович, Переметчик (1832)

Romantyczny poemat o miłości przywódcy konfederacji barskiej Kazimierza Pułaskiego do pięknej córki gospodarza Mołdawii.

Красов, Василий Иванович, Чаша (1833)

Wiersz wyrażający krytyczny stosunek do Powstania Listopadowego.

Красов, Василий Иванович, К Уралу (1833)

Wiersz zawiera wzmiankę o pokonanych buntownikach polskich.

Кукольник, Нестор Васильевич, Рука Всевышнего отечество спасла (1832, inscenizacja 1834)

Tragedia historyczna, której akcja toczy się podczas wojny polsko-rosyjskiej 1612–1613 roku. Propagandowo płaski wizerunek wroga.

Кукольник, Нестор Васильевич, Липинский в Вильне (1838)

Wiersz poświęcony występom znanego skrzypka Karola Józefa Lipińskiego w Wilnie, którego autor określa mianem „słowiański Orion”.

Кукольник, Нестор Васильевич, Генерал-поручик Паткуль (1846)

Tragedia historyczna poświęcona czasom Piotra I i wojnom ze Szwedami. Polacy przedstawieni jako niepewni sojusznicy i potencjalni zdrajcy.

Кукольник, Нестор Васильевич, Враг (1853)

Poemat dygresyjny opisujący beztroskie życie polskiej szlachty. Autor sugeruje, że owa beztroska ułatwia diabłu jego czarną misję. Diabeł podesłany przez Żyda namawia rodzinę Wolskich do przeprowadzki do Warszawy, gdzie poddani urokom życia towarzyskiego wystawieni są na zgubę.

Кукольник, Нестор Васильевич, Три года жизни (1854)

Poemat dygresyjny. Opis życia polskiego ziemianina Wszędobylskiego (Вездебывальский), znudzonego arystokraty.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, „Година скорбная Россию тяготела…" (1831)

Negatywna reakcja na wiadomość o Powstaniu Listopadowym. Wyraz patriotycznego uniesienia.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, На новый год (1831)

Wyraz radości z okazji zwycięstwa „Słowian” nad powstańcami w Polsce.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, Прокопий Ляпунов (1834)

Tragedia historyczna, opowiadająca o nieudanej próbie zorganizowania pospolitego ruszenia przeciwko polskiemu najazdowi w 1608 roku.

Кюхельбекер, Вильгельм Карлович, Аргунь (1842)

Wiersz o pożegnaniu z Sawiczewskim, przyjacielem z czasów zesłania.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, „Опять вы, гордые, восстали…" (1830)

Negatywna reakcja na wiadomość o wybuchu Powstania Listopadowego.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, Пир Асмодея (1830–1831)

Satyra skierowana przeciwko despotyzmowi europejskich monarchów. Wzmianka o Powstaniu Listopadowym jako „diabelskim prezencie” dla cara.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, „Опять, народные витии…" (1835)

Reakcja na antyrosyjskie wystąpienia w Izbie Deputowanych we Francji, wygłoszone w związku z tłumieniem Powstania Listopadowego. Wiersz współbrzmi ze znaną antypowstańczą trylogią Puszkina. Autor wykreślił z tekstu ostatnią strofę, sławiącą zwycięstwo cara nad Polakami.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, Эпиграмма (1836 albo 1841)

Epigramat ośmieszający Józefa Sękowskiego.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, Эпиграмма на Ф. Булгарина (1837)

Reakcja na ukazanie się książki Tadeusza Bułharyna o geografii Rosji. Pierwszy wiersz (Россию продает Фадей) zawiera aluzję do znanego faktu płatnego donosicielstwa.

Лермонтов, Михаил Юрьевич, Княгиня Лиговская (1836)

Niedokończona powieść, zawiera kilka motywów polskich. Z wielką sympatią przedstawiono w niej biednego urzędnika Stanisława Krasińskiego, człowieka z wielkim poczuciem godności osobistej. Występuje oficer o nazwisku Branicki. Zwraca na siebie uwagę także opowieść o hrabinie Róży: autor daje do zrozumienia, że polszczyzna jest śmieszna dla rosyjskich uszu, a zarazem wyraża podziw dla urody Polek.

Марков, Михаил Александрович, Мятежники (1832)

Poemat dygresyjny, którego bohater, rosyjski oficer w Polsce, musi dokonać wyboru między miłością do pięknej Polki a wiernością ojczyźnie. Przewagę uzyskuje patriotyzm: oficer bohatersko ginie podczas szturmu Warszawy w roku 1831.

Михайлов, Михаил Илларионович, Старчевский (1854)

Utrzymany w ostrym tonie epigramat na redaktora i wydawcę czasopisma „Bibliotieka dla Cztienija” Wojciecha Starczewskiego.

Некрасов, Николай Алексеевич, „Он у нас осьмое чудо…" (1845)

Epigramat ośmieszający Tadeusza Bułharyna.

Огарев, Николай Платонович, Юмор (1840–1841)

Poemat zawiera fragment opowiadający o wrażeniach z podróży przez Polskę w roku 1841. Opisy Warszawy i Kalisza. Refleksje o tragicznym losie zniewolonej Polski.

Одоевский, Александр Иванович, Василий Шуйский (1827–1830)

Zachowały się dwa fragmenty dramatu. Jeden (Дева 1610 года) opowiada o losie Rosjanki, broniącej ojczyzny przed kolejnym najazdem polskim. Drugi jest poświęcony bohaterskiej obronie Smoleńska.

Одоевский, Александр Иванович, Славянские девы (1830?)

Wiersz wzywający do jedności Słowian. Zwraca uwagę postać cierpiącej polskiej siostry, której los leży na sumieniu Rosji.

Одоевский, Александр Иванович, При известии о польской революции (1831)

Wiersz wyrażający solidarność z walczącymi o wolność Polakami.

Одоевский, Александр Иванович, „Ты знаешь их, кого я так любил…" (1836)

Poeta przekazuje pozdrowienia polskiemu zesłańcowi od zesłanych na Syberię dekabrystów.

Одоевский, Александр Иванович, К. Я[нушкевичу], который подарил автору ветку с могилы Лауры в Авиньоне (1836)

Romantyczne przeciwstawienie pięknego Południa i okropnej Syberii. Wyraz współczucia z polskim towarzyszem zesłania.

Павлова, Каролина Карловна, 10 ноября 1840 года (1840)

Miłosny wiersz skierowany do Adama Mickiewicza w rocznicę rozstania.

Павлова, Каролина Карловна, На 10 ноября (1841)

Miłosny wiersz skierowany do Adama Mickiewicza w kolejną rocznicę rozstania.

Павлова, Каролина Карловна, „К тебе теперь я думу обращаю…" (1842)

Miłosny wiersz skierowany do Adama Mickiewicza. Nie zawiera aluzji do polskości poety.

Павлова, Каролина Карловна, „Зовет нас жизнь…" (1846)

Poetyckie posłanie skierowane do Cypriana Daszkiewicza, który był bez wzajemności zakochany w poetce.

Павлова, Каролина Карловна, „Среди событий ежечасных…" (1848)

Miłosny wiersz skierowany do Adama Mickiewicza. Nie zawiera aluzji do polskości poety.

Паршов, Иван, Российскому воинству по случаю выступления в поход 1831 года (1831)

Przepełniony patriotycznymi uniesieniami wiersz z okazji rozpoczęcia działań wojennych przeciwko polskim powstańcom.

Подолинский, Владимир Иванович, Сонет (1831)

Wyraz współczucia polskim powstańcom walczącym o wolność.

Полевой, Николай Алексеевич, Краковский замок (1830)

Historyczna powieść przygodowa o walce oddziału Suworowa przeciwko konfederatom barskim. Negatywny wizerunek polskiej szlachty, której szkodzą huczne zabawy i wewnętrzne waśnie.

Пушкин, Александр Сергеевич, На Булгарина (1830)

Epigramat. Autorowi nie przeszkadza to, że Tadeusz Bułharyn jest Polakiem, bo Polakami są tacy zacni ludzie jak Kościuszko i Mickiewicz. Grzech Bułharyna polega na jego donosicielstwie.

Пушкин, Александр Сергеевич, Клеветникам России (1831)

Gniewna odpowiedź francuskim deputowanym broniącym polskich powstańców. Wielowiekowa walka Polaków i Rosjan o panowanie nad Europą Wschodnią zostaje określona mianem „dawnego sporu Słowian”.

Пушкин, Александр Сергеевич, Бородинская годовщина (1831)

Poeta nawiązuje do rocznicy bitwy z wojskami Napoleona pod Borodino w 1812 roku i, zwracając się do broniących walczącej Polski publicystów zachodnich, oświadcza, że w razie nowej wojny Rosja ponownie odeprze atak Zachodu.

Пушкин, Александр Сергеевич, „Перед гробницею святой…" (1831)

Poeta przywołuje pamięć o Michale Kutuzowie, zmarłym wodzu, zwycięzcy Napoleona w roku 1812, w obawie, że jego sztuka wojenna może ponownie się przydać w wywołanej przez Polaków ewentualnej wojnie Rosji z Francją.

Пушкин, Александр Сергеевич, Полонофилу (nie wcześniej niż koniec 1831 r.)

Fragment poetycki, adresowany prawdopodobnie do księcia Borysa Kozłowskiego, znanego polonofila, który cieszył się z sukcesów Polaków podczas Powstania Listopadowego.

Пушкин, Александр Сергеевич, Красавица (1832)

Wiersz wpisany do albumu Heleny Zawadzkiej. Doskonały pod względem plastycznym opis kobiecej urody.

Пушкин, Александр Сергеевич, Будрыс и его сыновья (1833)

Wolny przekład ballady Adama Mickiewicza, głównym motywem jest piękno Polek.

Пушкин, Александр Сергеевич, „Он между нами жил…" (1834)

Wspomnienie o Adamie Mickiewiczu i jego pobycie w Rosji. Autor wyraża ubolewanie, że późnej Mickiewicz dał wyraz swojej nienawiści do byłych przyjaciół oraz do pewnych aspektów rosyjskiej rzeczywistości, i modli się o uspokojenie jego obolałej duszy.

Розен, Егор Федоровичm, Россия и Баторий (1834)

Dramat historyczny o krwawych zmaganiach z wojskami Stefana Batorego podczas wojen inflanckich w XVI wieku.

Ростопчина, Евдокия Петровна, Насильный брак (1845)

Ballada o zbuntowanej baronowej, którą na siłę wydano za mąż. Aluzja do niefortunnego przyłączenia części Polski do Imperium Rosyjskiego. Utwór wywołał gniew Mikołaja I.

Ростопчина, Евдокия Петровна, Дума вассалов (1853)

Odpowiedź na krytykę ballady Brak mimo woli. Ustępstwa na rzecz krytyków utworu.

Рунич, Дмитрий Павлович, На победы русских в Польше (1831–1832)

Oda z okazji zwycięstw w bitwach z powstańcami listopadowymi.

Рунич, Дмитрий Павлович, На победы князя Варшавского (1831–1832)

Oda z okazji zwycięstw w bitwach z powstańcami listopadowymi.

Рунич, Дмитрий Павлович, К портрету князя Варшавского, графа Паскевича-Эриванского (1832)

Pean na cześć zwycięzcy nad uczestnikami Powstania Listopadowego.

Сомов, Орест Михайлович, Голос украинца при вести о взятии Варшавы (1831)

Pochwały dla zwycięzców nad Powstaniem Listopadowym. Zwycięstwo to oddala obawy Ukraińców o odrodzenie polskiej potęgi, zagrażającej wolności Ukrainy.

Суходольский, Александр, Эмилия. Польская повесть (ok. 1834)

Akcja toczy się podczas Powstania Listopadowego. Zakochana Polka ratuje rosyjskiego jeńca przed śmiercią i ucieka z nim do Rosji.

Тургенев, Иван Сергеевич, Затишье (1854)

Postać dobrze prosperującego zarządcy Stelczyńskiego, wyniosłego i uwodzicielskiego pana, niezwykle układnego wobec dam.

Тургенев, Иван Сергеевич, Рудин (1855)

Budząca antypatię postać Polaka Pandalewskiego, stałego bywalca Łasuńskich, zawsze dbającego o dobre maniery. Cechują go pochlebstwo i służalczość na pokaz.

Тютчев, Федор Иванович, На взятие Варшавы (1831)

Poetyckie uzasadnienie konieczności dobrowolnego zjednoczenia wszystkich Słowian pod władzą cara.

Тютчев, Федор Иванович, „Как дочь родную на заклание…" (1831)

Tragiczny los Polski jako konieczna ofiara złożona na ołtarzu zjednoczenia Słowian.

Тютчев, Федор Иванович, К Ганке (1841)

Wiersz adresowany Vaclavowi Hance, czeskiemu działaczowi o orientacji słowianofilskiej. Projekt zjednoczenia wszystkich Słowian, w tym Polaków, wokół Rosji.

Тютчев, Федор Иванович, От русского по прочтению отрывков из лекций господина Мицкевича (1842)

Paryskie wykłady Adama Mickiewicza skłaniają do działania na rzecz większej aktywności politycznej całej Słowiańszczyzny, nie zaś samej Polski lub samej Rosji.

Тютчев, Федор Иванович, „Тогда лишь в полном торжестве…" (1850)

Apel do narodów Polski i Rosji, które powinny się pogodzić i żyć w pokoju.

Хомяков, Алексей Степанович, Ода (На польский мятеж) (1830)

Rosja powinna nie walczyć z bratnimi narodami słowiańskimi, lecz objąć je swoją opieką.

Хомяков, Алексей Степанович, Орел (1832)

Personifikowana w postaci orła Rosja powinna dbać o prawa wszystkich młodszych braci Słowian, w tym o prawa Polski.

Хомяков, Алексей Степанович, Дмитрий Самозванец (1833)

Tragedia historyczna. Samozwaniec wstępuje na błędną drogę porozumienia z jezuitami – wrogami Słowiańszczyzny.

Хомяков, Алексей Степанович, Киев (1839)

Wiersz wyraża żal z powodu oderwania od Rosji Wołynia i Podola, co się dokonało za sprawą katolickiej Polski.

Хомяков, Алексей Степанович, Ritterspruch – Richterspuch (1839)

Negatywna reakcja na wiadomość o straceniu w Wilnie Szymona Konarskiego. Poeta wyraża pogląd, że tego rodzaju represje źle służą sprawie jedności Słowian.

Шаховской, Александр Александрович, Смольяне в 1611 году (1829)

Tragedia historyczna o oblężeniu Smoleńska przez polskie wojsko. Polacy ukazani jako wrogowie, ale zarazem jako mężni wojownicy i prawdziwi patrioci.

Шишков, Александр Ардалионович, На взятие Варшавы (1831)

Wiersz na okoliczność zwycięstwa nad obrońcami Warszawy podczas Powstania Listopadowego.

Шишков, Александр Ардалионович, Лжедмитрий (1835)

Tragedia historyczna o zdradzie dokonanej przez Dymitra Samozwańca.

Literatura lat 1856–1881
(według autorów w porządku alfabetycznym)

[Anonimowy autor], Солдатская прокламация (1860)

Głos w obronie antyrządowych wystąpień w Królestwie Polskim.

[Anonimowy autor], Голос русских полякам (1861)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

[Anonimowy autor], „Эх, братцы, не унывайте…" (1861)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

[Anonimowy autor], Вы наши братья (1861)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

[Anonimowy autor], „Ну-ка, ребята, наперед" (1861)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

[Anonimowy autor], Солдатская песня (1861)

Wyraz żołnierskiej solidarności z Polakami, apel o niestrzelanie do demonstrujących.

[Anonimowy autor], „Братцы! Дружно песню грянем!" (1862)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

[Anonimowy autor], „Что так ветер воет глухо" (1862)

Wyraz solidarności z uczestnikami antycarskich demonstracji w Warszawie.

Алмазов, Борис Николаевич, Бескорыстный реформатор (1864)

Wiersz satyryczny. Atak przeciwko liberalnym politykom rosyjskim, którzy są gotowi oddać Finlandię Finom, a Polskę Polakom.

Алмазов, Борис Николаевич, Русскому царю (1866)

Wiersz wyraża oburzenie z powodu zamachu Dymitra Karakozowa na Aleksandra II. Poeta sugeruje, że to rezultat „polskiej intrygi”.

Алмазов, Борис Николаевич, Социалисты (1871)

Poemat satyryczny skierowany przeciwko rosyjskim „nihilistom”, którzy aż zanadto kochają „bratnią Polskę”.

Богданов, Василий Иванович, Кто же он? Загадка (1864)

Wiersz satyryczny ośmieszający cesarza Napoleona III, który bronił Polaków podczas Powstania Styczniowego.

Вяземский, Петр Андреевич, Оправдание (1863)

Wiersz wyrażający oburzenie z powodu pozycji Francji w kwestii polskiej.

Герцен, Александр Иванович, Былое и думы (1852–1868)

W cz. I (rozdz. VI) znalazł się wyraz entuzjastycznego poparcia dla Powstania Listopadowego (radość z powodu niepowodzeń carskich wojsk, umieszczenie portretu Kościuszki w prywatnym „ikonostasie”). W cz. II (rozdz. XIV) portrety polskich zesłańców w Wiatce: wyrazy współczucia a jednocześnie irytacja z powodu upartej rusofobii. Rozdz. VI cz. VI w całości poświęcony został Wielkiej Emigracji: poparcie Polaków w ich dążeniach niepodległościowych, a jednocześnie dezaprobata dla mesjanizmu i krytyka zbyt wyniosłego stosunku do Rosjan. Negatywny portret Mickiewicza pogrążonego w towianizmie.

Достоевский, Федор Михайлович, Дядюшкин сон (1857, opublikowano w roku 1859)

Drugorzędna postać lokaja-Polaka, który udaje arystokratę.

Достоевский, Федор Михайлович, Записки из Мертвого дома (1860–1862)

Postacie polskich więźniów na katordze: wyraz zrozumienia dla ich ciężkiego losu („Było im o wiele bardziej ciężko niż nam”) oraz nieprzyjemne wrażenia z powodu ich wyniosłości i pogardy wobec rosyjskich prostaków i „bandytów”.

Достоевский, Федор Михайлович, Преступление и наказание (1866)

Epizodyczne postaci Polaków: sąsiedzi Katarzyny Iwanowny, którzy przyszli na stypę, aby się bezpłatnie najeść, oraz polscy więźniowie odbywający wyrok wraz z Raskolnikowem (wyniosłość, pogarda w stosunku do ludu).

Достоевский, Федор Михайлович, Игрок (1866)

Postacie polskich szulerów, którzy oszukują „babuleńkę”.

Достоевский, Федор Михайлович, Идиот (1867–1868)

W epilogu powieści Agłaja Jepanczyna wychodzi za mąż za rzekomego polskiego hrabiego, który okazuje się oszustem, ale za to płomiennym patriotą.

Достоевский, Федор Михайлович, Подросток (1875)

Andriejew i Triszatow prowokują chuligańską burdę przeciwko dwóm Polakom, którzy unoszą się honorem.

Достоевский, Федор Михайлович, Братья Карамазовы (1879–1880)

Gruszeńka oczekuje na przyjazd polskiego szlachcica, który obiecał się z nią ożenić. Jest nim niejaki Wróblewski, który wraz z Gruszeńką i przyjacielem (pan Musiałowicz) ucztują w Mokrym. Tam ich znajduje Dymitr Karamazow, który proponuje toast najpierw za Polskę, a później za Rosję. Polacy chętnie piją za własny kraj, ale godzą się wypić za Rosję tylko „w granicach 1772 roku”. W trakcie narastającego skandalu okazuje się, że Wróblewski jest karcianym oszustem i w rezultacie Gruszeńka wyrzuca obu za próg.

Жулев, Гавриил Николаевич, Пахита (1863)

Wiersz satyryczny o pięknej Polce, która szuka miłosnych uciech w towarzystwie petersburskich oficerów.

Клюшников, Виктор Петрович, Марево (1864)

Powstanie Styczniowe na Ukrainie. Polskim oddziałom przewodniczy hrabia Broński, w którym jest zakochana główna bohaterka powieści, Nina. Jednakże łańcuch brudnych i podstępnych morderstw, za które winę ponosi Broński, sprytny i wyrachowany polityczny gracz, otwiera Ninie oczy na istotę „polskiej intrygi”.

Крестовский, Всеволод Владимирович, „Нет, не в пылу пожаров мир и счастье" (1863)

Wiersz, przestrzegający Rosjan przed polskim niebezpieczeństwem. Zdaniem autora, Polacy chcą „chwycić za koronę Jagiellonów” i jak dawniej gnębić ludność ruską na terenach między Bugiem a Dnieprem.

Крестовский, Всеволод Владимирович, Панургово стадо (1869)

Pierwsza część dylogii o Powstaniu Styczniowym (Кровавый пуф. Хроника о новом Смутном времени Государства Российского). Chwałyncew, uczciwy, lecz naiwny i zaślepiony miłością do pięknej panny student, staje się narzędziem w ręku wszechwładnej „kliki” Polaków.

Крестовский, Всеволод Владимирович, Две силы (1874)

Druga część dylogii o Powstaniu Styczniowym (Кровавый пуф). Chwałyncew walczy z powstańcami, którzy niegdyś byli jego przyjaciółmi.

Лавров, Петр Лаврович, „Война… На землю мрак густейший…" (1877)

Autor wiersza wytyka Rosji polityczną dwulicowość: z jednej strony wyzwala się Bułgarów, z drugiej zaś prześladuje Polaków.

Лажечников, Иван Иванович, Внучка панцирного боярина (1868)

Autor rysuje obyczaje na „kresach” byłego imperium Jagiellonów: Polacy jako ludzie ciekawi i pomysłowi, a zarazem wiarołomni, zdolni do popełnienia najbardziej niegodziwych czynów.

Лесков, Николай Семенович, „Любимая моя! зачем нам разговор?" (1863)

Wiersz o ukochanej Jadwidze, prostytutce z Petersburga.

Лесков, Николай Семенович, Некуда (1864)

Najwybitniejsza powieść antynihilistyczna. Rosyjscy demokraci, poszukiwacze prawdy, zostają wykorzystani i oszukani przez polskich działaczy niepodległościowych. Oprócz czarnych charakterów (ksiądz Krakówka, Sołowiejczyk) spotykamy uczciwych i prawych Polaków (Rajner, Justyn Pomada).

Лесков, Николай Семенович, Воительница (1866)

Postać biednej Polki – prostytutki z Petersburga.

Лесков, Николай Семенович, Обойденные(1866)

Opowieść o życiu polskiej arystokracji w Paryżu i w Warszawie. Mistycyzm i narodowy mesjanizm jako panująca w kręgach emigracji ideologia. Wyraz współczucia w stosunku do Polaków, których „sprawa” zostaje jednak uznana za beznadziejnie przegraną.

Лесков, Николай Семенович, Расточитель (1867)

Dramat obyczajowy. Postać sekretarza Bonifacego Minutki, będącego na służbie u zawistnego i lubieżnego księcia, który stale go obraża.

Лесков, Николай Семенович, Бессребренник (1869)

Postać powiatowego lekarza Czereszniewskiego – człowieka o wielkim sercu, bezinteresownego i miłosiernego.

Лесков, Николай Семенович, Загадочный человек (1870)

Młody gimnazjalista poddaje się zgubnemu wpływowi zadufanych Polaków, którzy nie mogą wyzbyć się przesądów stanowych.

Лесков, Николай Семенович, Соборяне (1872)

W pamiętnikach głównego bohatera, Sawelego Tubierozowa, czytelnik powieści znajduje historię o tym, jak „klika” sprytnych Polaków zagarnęła wszystkie ważne stanowiska w powiatowym miasteczku.

Лесков, Николай Семенович, На ножах (1872)

Powieść antynihilistyczna. Drugorzędna postać przebiegłej i podstępnej intrygantki Kazimiery Szwernackiej.

Лесков, Николай Семенович, Детские годы (1874)

Autobiograficzny szkic o życiu w Kijowie w latach pięćdziesiątych XIX w. Kijowscy Polacy jako uosobienie sprytu i próżności.

Лесков, Николай Семенович, Русский демократ в Польше (1880)

Opowiadanie o tematyce polityczno-obyczajowej. Rosyjski generał-gubernator, namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Samburski dochodzi do wniosku, że rdzenną Polskę należy oddać Niemcom, zachowując przy tym ziemie ukraińskie, białoruskie i litewskie.

Майков, Аполлон Александрович, Западная Русь (1863)

Wiersz o cierpieniach prawosławnych ruskich braci na ziemiach byłej Rzeczypospolitej, koszmar unii brzeskiej, bogate kościoły i biedne prawosławne cerkwie.

Майков, Аполлон Александрович, Князю Друцкому-Любецкому (1863)

Gorące poparcie stanowiska litewskiego księcia Druckiego-Lubeckiego, który opowiedział się za pełną integracją Białej Rusi z Wielką Rusią. Krytyka rosyjskich administratorów, którzy nie przeciwdziałają dalszej polonizacji tej krainy.

Майков, Аполлон Александрович, Казак (1869)

Wiersz o wiernym rosyjskim Kozaku, który broni ojczyzny przed kolejnym buntem nad Wisłą i Niemnem.

Михайлов, Михаил Илларионович, Уленька (1857)

Bohaterem opowiadania jest nauczyciel, wychowawca młodej dziewczyny, w przeszłości uczestnik Powstania Listopadowego.

Михайлов, Михаил Илларионович, Вместе (1862–1864)

Jednym z bohaterów powieści jest uczestnik Powstania Listopadowego zesłany na Syberię, zacny i uczciwy człowiek, tęskniący za ojczyzną.

Михайлов, Михаил Илларионович, Dies irae (1863)

Poeta radośnie wita wybuch Powstania Styczniowego.

Михайлов, Михаил Илларионович, „И за стеной тюрьмы – тюремное молчанье" (1863 albo 1864)

Bohater liryczny wyraża rozczarowanie z tego powodu, że Rosjanie nie poszli za przykładem polskich powstańców i nie wzniecili ognia rewolucji, a rosyjscy poeci chwalą carskich katów.

Михайлов, Михаил Илларионович, Деспоту (1864)

Satyryczna postać despoty, który prawą ręką czyni znak krzyża, lewą zaś przykuwa do krzyża cierpiący naród polski.

Михайлов, Михаил Илларионович, „Грусть ко мне в сердце назойливей просится…" (1865)

Wiersz opisuje święto Wielkanocy, które obchodzą polscy zesłańcy na Syberii.

Некрасов, Николай Алексеевич, „Благодарение Господу Богу…" (1863)

W wierszu występuje piękna postać aresztowanego młodzieńca, który jedzie na Syberię. Autor nie informuje o jego narodowości, jednakże chronologicznie wiersz odpowiada początkowi masowych zsyłek Polaków.

Некрасов, Николай Алексеевич, „Бокал заздравный поднимая…" (1866)

Słynna „oda”, odczytana podczas uroczystego obiadu, poświęconego Michałowi Murawiowowi, pogromcy Powstania Styczniowego. Wiersz wyraża krytykę stanowiska mocarstw zachodnich, natomiast Polska w ogóle nie została wspomniana.

Некрасов, Николай Алексеевич, Затворница (1874)

We fragmencie poetyckim występuje postać matki poety, Polki, która tęskni za zostawioną ojczyzną.

Некрасов, Николай Алексеевич, Мать (1877)

Poemat autobiograficzny. Główną bohaterką jest matka bohatera lirycznego, Polka, która musiała opuścić ojczyznę i osiedlić się w surowym i okrutnym kraju.

Огарев, Николай Платонович, Ночь (1857)

Rozmyślania o zmarłym przyjacielu, Stanisławie Worcellu.

Огарев, Николай Платонович, Ворцель (1857)

Poetycki nekrolog polskiego demokraty, Stanisława Worcella.

Огарев, Николай Платонович, Смерть Ворцеля (1857)

Rozmyślania o zmarłym przyjacielu, Stanisławie Worcellu.

Огарев, Николай Платонович, „Мне снилося, что я в гробу лежу…" (1857)

Wspomnienie o Stanisławie Worcellu.

Огарев, Николай Платонович, Памяти Л. Чернецкого (1872)

Nekrolog polskiego demokraty Ludwika Czerneckiego, który kierował Wolną Drukarnią Rosyjską w Londynie.

Островский, Александр Николаевич, Козьма Захарыч Минин-Сухорук (1861–1866)

Dramat historyczny o polsko-rosyjskiej wojnie 1611–1613 roku. Polskich postaci nie ma, ale o Polakach mówi się jako o heretykach i wrogach Rusi.

Островский, Александр Николаевич, Дмитрий Самозванец и Василий Шуйский (1866)

Dramat historyczny o wydarzeniach 1605–1606 roku. Polacy traktują Rosjan jako nieokrzesanych chamów i dążą do ustanowienia swojej władzy nad Rosją.

Островский, Александр Николаевич, Тушино (1867)

Dramat historyczny o wydarzeniach lat 1608–1609. Jeden z braci służy Rosji, drugi przechodzi na stronę Polaków, którzy intrygują przeciwko Moskwie.

Островский, Александр Николаевич, Василиса Мелентьева (1867)

Dramat historyczny. Iwan Groźny nie pozwala swojemu synowi przyjąć korony polskiej, gdyż pragnie sam być jedynym władcą nad wszystkimi Słowianami. Przeciwnikami takiej wizji słowiańskiej jedności są dumni Polacy, gardzący Moskalami.

Павлов, Николай Михайлович (pseud. Бицын), Смута 1608–1612 (1867)

Dramat historyczny, stylizowany na „ludowość”. Polacy są ukazani jako pełni pychy wrogowie, pragnący zguby prawosławnej Rusi.

Пальмин, Илиодор Иванович, Requiem (1865)

Rewolucyjna pieśń poświęcona bohaterom, poległym w Powstaniu Styczniowym.

Пальмин, Илиодор Иванович, Покинутый замок (1877–1878)

Poemat historyczny. Rzecz dzieje się na Litwie, przedstawione są czasy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Szablonowe obrazy starej Polski: huczne biesiady, litewscy chłopi zamknięci przez królewskiego faworyta w podziemiach zamku.

Писемский, Алексей Фиофилактович, Водоворот (1871)

Słynna powieść antynihilistyczna, która ilustruje konflikt dwóch patriotyzmów: partykularnego polskiego i wielkomocarstwowego rosyjskiego. Polacy zostali przedstawieni w różny sposób: dla przykładu – jedna z bohaterek, Helena Żyglińska, jest postacią szlachetną, chociaż walczy o przegraną sprawę, natomiast rzekomy przedstawiciel Rządu Narodowego Żukiewicz jest zwykłym oszustem.

Полонский, Яков Петрович, Разлад. Сцены из последнего польского мятежа (1864)

Akcja toczy się podczas Powstania Styczniowego w jednej z zachodnich guberni Cesarstwa. Rosyjski oficer Michaił Tanin jest zakochany w pięknej Polce Katarzynie Sławickiej. Przed Powstaniem pomaga polskim patriotom, natomiast podczas bezpośredniej konfrontacji zrozumiał, że nawet najbardziej szlachetni powstańcy są ślepymi wykonawcami woli jaśniepanów i jezuitów.

Полонский, Яков Петрович, Казимир Великий (1874)

Ballada historyczna. Główny bohater, król polski, jest obrońcą praw ludu, który cierpi z powodu rozrzutności i sobiepaństwa szlachty.

Полонский, Яков Петрович, Ренегат (1876)

Bohaterem wiersza jest polski katolik, który przechodzi na stronę tureckiego sułtana, aby walczyć przeciwko Rosji.

Салтыков, Михаил Евграфович (pseud. Николай Щедрин), История одного города (1869–1870)

W rozdziale pt. Opowieść o sześciu naczelniczkach miasta (Сказание о шести градоначальницах) autor wyśmiewa oficjalną wizję tak zwanej polskiej intrygi. Ową „intrygę” reprezentują dwaj agenci, Krzeprzyczulski i Przekrzyczulski, którzy próbują przejąć władzę w mieście Głupowie przy pomocy francuskiego szpiega i pewnej pięknej Polki.

Серно-Соловьевич, Николай Александрович, Птенцы (1862)

Poemat o młodych działaczach ruchu rewolucyjnego. Postacie szlachetnych demokratów polskich.

Толстой, Алексей Константинович, Смерть Иоанна Грозного (1862–1864)

Dramat historyczny. W jednej ze scen przedstawiono przesłuchanie polskiego posła Haraburdy, który został wysłany do cara przez Stefana Batorego. Zostaje ukazana moralna wyższość dumnego i odważnego posła nad despotą, który go znieważa i grozi śmiercią.

Толстой, Алексей Константинович, Ругевит (1870)

Ballada historyczna o bohaterskich czynach w dawnej Polsce.

Толстой, Алексей Константинович, Боривой (1870)

Ballada historyczna o dumnych i odważnych Pomorzanach.

Толстой, Лев Николаевич, Севастополь в мае (1855)

Epizodyczna postać porucznika Nieprzytrzeckiego, spoufalającego się pijaczka, który pogardliwie odzywa się o prostych żołnierzach.

Толстой, Лев Николаевич, Севастополь в августе 1855 года (1855)

Postać porucznika Czernowickiego, dobrze wychowanego i wyniosłego samotnika, ukazanego jako wcielenie nienaturalnej, wyuczonej mądrości.

Толстой, Лев Николаевич, Война и мир (1865–1869)

Postacie polskich arystokratów, którzy robią karierę w służbie carskiej (Lubomirski, Branicki): nieskazitelne maniery, sprawiające wrażenie sztuczności. W pierwszej części tomu trzeciego ukazana jest brawura Polaków podczas przeprawy wojsk Napoleona przez Wilię: polskie dowództwo wyraża chęć szybkiego sforsowania rzeki i posyła tam swoich żołnierzy, co powoduje niepotrzebne ofiary.

Толстой, Лев Николаевич, Анна Каренина (1873–1876)

Epizodyczne postacie Polaków: Tuszkiewicz, Kamerowski, Hryniewicz. Są to karierowicze i niezwykle eleganccy uwodziciele.

Тур, Евгения (właśc. Салиас де Турнемир, Елизавета Васильевна), Семейство Шалонских. Из семейной хроники (1880)

Powieść obyczajowo-psychologiczna o życiu polskiej rodziny. Pozytywny obraz ludzi szlachetnych i prawych.

Тургенев, Иван Сергеевич, Первая любовь (1860)

Niesympatyczna postać hrabiego Malewskiego – obłudnika i intryganta, który z premedytacją informuje głównego bohatera o tym, że księżna Zinaida, w której się kocha, ma romans z jego własnym ojcem.

Тургенев, Иван Сергеевич, Степной король Лир (1870)

Wywołująca raczej sympatię postać rządcy Wincentego Kwicińskiego – człowieka sumiennego, praktycznego, ale posępnego i zgorzkniałego.

Тургенев, Иван Сергеевич, Новь (1877)

Epizodyczna postać generała Sinieckiego, ojca Marianny, jednej z głównych bohaterek powieści. Generał jest aferzystą: kradnie ogromną sumę pieniędzy ze skarbu państwa, za co zostaje zesłany na Syberię.

Тютчев, Федор Иванович, Его Светлости князю А.А. Суворову (1863)

Wiersz z okazji zwycięstwa nad oddziałami powstańców styczniowych, wyraża wdzięczność hrabiemu Michaiłowi Murawiowowi i jego najbliższemu otoczeniu.

Тютчев, Федор Иванович, „Ужасный сон отяготел над нами…" (1863)

Wezwanie do krucjaty przeciwko polskim powstańcom – fałszywym chrześcijanom, którzy w jednej ręce trzymają krzyż, a w drugiej nóż.

Тютчев, Федор Иванович, Славянам (1867)

Wiersz z okazji otwarcia w Moskwie Zjazdu Słowiańskiego. Polska po raz pierwszy zostaje wymieniona jako „judasz Słowiańszczyzny”.

Тютчев, Федор Иванович, „Над русской Вильной стародавней…" (1870)

Opis przejazdu przez Wilno. Wyraz zadowolenia, że wspomnienia o polskości tego „ruskiego miasta” na zawsze odchodzą w przeszłość.

Успенский, Глеб Иванович, Не воскрес (1877)

Opowiadanie o rosyjsko-tureckiej wojnie 1877–1878 roku. Refleksja autora o Powstaniu Styczniowym, które poniosło porażkę, gdyż było sprawą szlachecką. Rosjanie mają tę przewagę nad Polakami, że pragną wyzwolić i siebie, i inne „proste” ludy.

Фет (właśc. Шеншин), Афанасий Афанасьевич, „Нетленностью божественной одеты…” (1864)

Posłanie poetyckie do Fiodora Tiutczewa. Wyraz solidarności z pochwałami pod adresem hrabiego Michaiła Murawiowa i innych pogromców Powstania Styczniowego zawartymi w wierszu Tiutczewa Do Jego Wielebności Księcia A. A. Suworowa (Его Светлости князю А.А. Суворову).

Чаев, Николай, Дмитрий Самозванец (1866)

Dramat historyczny obrazujący m.in. „polską intrygę”.

Чаев, Николай, Царь Василий Иванович Шуйский (druga połowa lat 1860.)

Dramat historyczny o zmaganiach Rosji z Polakami w okresie Smuty.

Чернышевский, Николай Гаврилович, Пролог (1865–1870)

Polacy jako bliscy przyjaciele głównego bohatera powieści – Wołgina. Zesłaniec Bolesław Sokołowski (jego prototypem był Zygmunt Sierakowski) – najbardziej wyidealizowana postać Polaka w całej dziewiętnastowiecznej literaturze rosyjskiej. Jest to człowiek czynu, którego cechuje energia, wytrwałość, szlachetność, uczciwość i który nie czuje nienawiści w stosunku do Rosjan.

Шумахер, Петр Васильевич, Клеветникам России (1864)

Wiersz wyrażający skrajnie krytyczne stanowisko wobec antypowstańczej kampanii w prasie rosyjskiej.

Шумахер, Петр Васильевич, Славянофильская мелодия (1872)

Satyryczny wiersz ośmieszający antypolonizm panslawistów.

Шумахер, Петр Васильевич, Тяжелое раздумье (1872)

Poeta protestuje przeciwko rosyjskiej demonstracji siły w Polsce.

Шумахер, Петр Васильевич, Пустоцвет (1872)

Autor w sposób satyryczny przedstawia jałowe popowstańcze dyskusje w gronie emigracji polskiej.

Щапов Афанасий Прокофьевич, К Сибири (1861)

Wiersz zawierający wzmiankę o polskich zesłańcach.

Щиглёв, Владимир Романович, „Умереть бы на два века…" (1864)

Wiersz satyryczny, którego autor wspomina o haniebnym rozprawieniu się z polskimi powstańcami.

Щиглёв, Владимир Романович, „Пожар утих…" (1864)

Poeta wyraża nadzieję, że przyszłe pokolenia Rosjan zetrą haniebne piętno na sumieniu narodu, jakim było zdławienie Powstania Styczniowego.

Literatura lat 1882–1913
(według autorów w porządku alfabetycznym)

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Нежнее всего (1900)

Wiersz sławiący urodę Polek.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Cлавянам (1905)

Wiersz sławiący piękno słowiańskiej kultury. Apel o przezwyciężenie wiekowych polsko-rosyjskich waśni.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Польской девушке (1905)

Wiersz sławiący urodę Polek.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Ванда (1906)

Poetycka legenda o Wandzie, która nie chciała połączyć swojego życia z Niemcem.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Cветовит (1906)

Liryczna impresja osnuta na motywach zachodniosłowiańskiego folkloru.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Зеленые святки (1908)

Poetycki opis jednego ze starosłowiańskich świąt, które zachowało się w polskiej tradycji ludowej.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, К Польше (1908)

Sonet. Polska określona jest mianem kraju pięknych geniuszy (страна красивых гениев).

Буренин, Виктор Петрович, Песнь о пане Егозовиче. Молитва Спасовича (1886)

Autor wyśmiewa propolskie sympatie Włodzimierza Spasowicza, znanego adwokata i krytyka literackiego.

Гаршин, Всеволод Михайлович, Надежда Николаевна (1885)

Epizodyczna postać Polaka Ksawerego Gruma-Skrzebickiego, właściciela prywatnego hotelu w Petersburgu, który jest oszustem i intrygantem, ale troskliwie przechowuje pamiątki po Powstaniu Styczniowym.

Городецкий, Сергей Митрофанович, Польша (1909 albo 1910)

Wiersz napisany w duchu łagodnego panslawizmu. Polska przedstawiona została jako „nieznana siostra” oraz „słowiańska strzała, skierowana na Zachód”.

Горький, Максим (właśc. Пешков, Алексей Максимович), Старуха Изергиль (1894)

Polacy w opinii starej Izergil: śmieszni, podstępni niegodziwi ludzie, którzy mówią syczącym językiem węży. Jednocześnie są wśród nich odważni, którzy potrafią zginąć w imię wolności lub miłości do kobiety.

Горький, Максим (właśc. Пешков, Алексей Максимович), Болесь (1896)

Postać brzydkiej i nieszczęsnej Polki Teresy, zarządzającej domem publicznym. Teresa wymyśliła sobie ukochanego Bolesia i dyktuje studentowi listy do nieistniejącego kochanka.

Горький, Максим (właśc. Пешков, Алексей Максимович), Жизнь ненужного человека (1908)

Marginalne wzmianki o Polakach: ludzie jak wszyscy, bez cienia „intrygi”.

Горький, Максим (właśc. Пешков, Алексей Максимович), Жизнь Матвея Кожемякина (1911)

Obalenie mitu o „polskiej intrydze”: Polacy jako nieszczęśni i potulni robotnicy i urzędnicy.

Доброхотов, Анатолий Павлович, Заклятая слеза (1912)

Niedokończony poemat. Akcja toczy się na Żmudzi. Tekst zawiera opisy hucznego życia szlachty, wyuzdanych uczt i sceny poniżania litewskich chłopów.

Жемчужников, Алексей Михайлович, „Скерцо" на гражданские мотивы (1895)

Wiersz satyryczny, piętnujący szowinizm władz i politykę przymusowej rusyfikacji Królestwa Polskiego.

Жданов, Лев Григорьевич (właśc. Гельман, Леон Германович), В стенах Варшавы (1912), Осажденная Варшава (1913), Сгибла Польша! (Finis Poloniae, 1913)

Trylogia o Powstaniu Listopadowym. Szeroka panorama życia Polski w latach 1814–1831. Kłótnie w sejmie. Patriotyczne uniesienia. Bojowe czyny Emilii Plater. Zgubna niezgoda w szeregach powstańców. Wątek miłosny: romans namiestnika Konstantego i Joanny Grudzińskiej. W sumie Powstanie zostało przedstawione jako zmarnowana szansa zachowania szlacheckich przywilejów i tragiczna pomyłka.

Златовратский, Николай Николаевич, Устои (1878–1883)

Powieść zawiera epizod, w którym stary żołnierz opowiada o Polsce. Według jego słów ciężko żyje tam się chłopom, ponieważ żaden „jaśniepan” nie czuje nad sobą jakiejkolwiek poskramiającej jego samowolę władzy.

Копыткин, Сергей Александрович, Над Неманом (1906)

Wiersz liryczny. Marzenie o polsko-rosyjskim pojednaniu.

Копыткин, Сергей Александрович, В Польше (1906)

Wiersz liryczny. Pragnienie pokoju w obliczu jednego Boga.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Доброгнева. Стародавняя быль (1893–1895)

Wariacja na motywach staropolskiej legendy.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Литовскими полями (1908)

Wiersz. Wrażenia z podróży przez Litwę do Polski. Nędza Litwy (z powodu ucisku ze strony księży). Społeczne kontrasty Warszawy.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, За братскою пирушкой (1908)

Obraz wspólnej polsko-rosyjskiej uczty. Poeta apeluje do jedności Słowian.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Уяздовские аллеи (1908)

Poetycki opis Alei Ujazdowskich w Warszawie.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, На Повонзках (1908)

Poetycki obraz cmentarza Powązkowskiego.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Лазенки (1908)

Wrażenia z przechadzki w Łazienkach.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, В Саксонском саду (1908)

Wrażenia z przechadzki po Ogrodzie Saskim.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Пред памятником Мицкевичу (1908)

Wyraz szacunku dla polskiego poety i zachwyt nad jego wielkością.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, В еврейских кварталах (1908)

Poetycki opis nędzy panującej w warszawskiej dzielnicy żydowskiej.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Лапти Пяста (1908–1911)

Ballada historyczna. Postać Piasta Kołodzieja, mądrego i sprawiedliwego władcy.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, На Праге (1911)

Poetycki obraz warszawskiej Pragi: szarość, smutek, nędza.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, У берегов Вислы (1911)

Poetycka refleksja o matce rzek polskich.

Короленко, Владимир Галактионович, В дурном обществе (1885)

Akcja toczy się na Wołyniu, w miasteczku Księże Wiano. Autor kreśli smętny obraz świetności dawnej Polski i degradacji rodów szlacheckich.

Короленко, Владимир Галактионович, Слепой музыкант (1886)

Sympatyczny obraz niezamożnej szlacheckiej rodziny Jaskulskich, z której pochodzi żona głównego bohatera. Są to ludzie pracowici i bardzo uczciwi. Cechuje ich wybujałe poczucie szlacheckiego honoru i przywiązanie do wiary katolickiej.

Короленко, Владимир Галактионович, Парадокс (1894)

Smętny obraz zdeklasowanej szlachty, skazanej na nędzę i poniżenie. Kaleka Jan Krzysztof Załuski zarabia „nogami”, pokazując akrobatyczne sztuczki.

Короленко, Владимир Галактионович, Марусина заимка (1899)

Epizodyczna postać pracowitego pana Kozłowskiego, człowieka o dobrym sercu, który wziął rozbrat z powstańczymi ideałami, ożenił się z Rosjanką i mieszka w Jakucji.

Короленко, Владимир Галактионович, Мороз (1900–1901)

W tajdze zamarza człowiek. Nikt nie ma odwagi go ratować. Wreszcie robi to Polak, idealista i romantyk, wychowany na poezji Krasińskiego, Słowackiego i Mickiewicza.

Короленко, Владимир Галактионович, Государевы ямщики (1900–1901)

Szlachetna postać Mateusza Ostrowskiego, unity, który został zesłany do Jakucji za odmowę pochówku zmarłego dziecka na prawosławnym cmentarzu.

Короленко, Владимир Галактионович, История моего современника (1906–1909)

Tom pierwszy zawiera wspomnienia o dzieciństwie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Barwne obrazy życia kresowej szlachty. Przebieg Powstania Styczniowego i późniejsze represje władz.

Крыницкий, Марк (właśc. Михаил Владимирович), Проклятье (1904)

Opowiadanie o starym żołnierzu, którego dręczą wyrzuty sumienia za to, że zabił oddanego przyjaciela, Polaka. Podczas Powstania Styczniowego ten Polak trafia do niewoli. Żołnierz widzi pod jego mundurem szlacheckie ubranie, wybucha gniewem i zabija go, a potem całe życie żałuje swego czynu.

Куприн, Александр Иванович, Славянская душа (1894)

Opis hucznych, pełnych „ułańskiej” fantazji zabaw szlachty na Wołyniu i Podolu.

Куприн, Александр Иванович, Миллионер (1895)

Karciarz Szulc opowiada, jak pewien Polak o nazwisku Porczyński okazał się sprytniejszy od niego w sztuce szulerskiej.

Куприн, Александр Иванович, Поединок (1905)

Przerażający obraz sytuacji w armii. Żołnierzom wbijają do głowy, że ich wrogami są buntownicy, studenci, złodzieje koni, Żydzi i Polacy.

Лесков, Николай Семенович, Старинные психопаты (1885)

Szkic zawiera krytyczną uwagę o Polakach, którzy zdradzali swoich władców.

Лесков, Николай Семенович, Интересные мужчины (1885)

Porównanie polskiego i rosyjskiego wyobrażenia o honorze: efektowne rycerstwo Polaków i prostota Rosjan.

Лесков, Николай Семенович, Административная грация (1893)

Negatywna postać adwokata Bolesława Parasolki, zawistnego próżniaka, który urządza rozprawę nad uczciwym profesorem w pewnym powiatowym mieście.

Лесков, Николай Семенович, Дама и фефёла (1894)

Sympatyczna postać Polaka-rachmistrza, który opiekuje się biedotą i tęskni za ojczyzną.

Львова, Александра Дмитриевна, Марина Мнишек (1882–1883)

Poemat historyczny, w sposób jawny naśladujący Borysa Godunowa A. Puszkina. Marynę i jej polskie otoczenie cechuje nieposkromiona żądza władzy. Aby panować nad Rosją, ta kobieta odrzuca miłość szlachetnego rycerza Koreckiego i wychodzi za mąż za prostaka Dymitra.

Мамин-Сибиряк (właśc. Мамин), Дмитрий Наркисович, Приваловские миллионы (1883)

Postacie Polaków – przedsiębiorców i finansistów. Opis życia rodziny Ignacego Lachowskiego, dorobkiewicza i skąpca. Obraz moralnej i fizycznej degradacji drugiego pokolenia tego rodu.

Мамин-Сибиряк (właśc. Мамин), Дмитрий Наркисович, Горное гнездо (1884)

Postać dyrektora fabryki Dymcewicza, osoby niemądrej, ale szalenie powabnej i eleganckiej. Jego żona jest kobietą próżną i nieszczerą. Inny Polak – arystokrata, Hugo Moguła-Bratkowski – pracuje jako sekretarz u wpływowego generała, ma reputację eleganckiego uwodziciela.

Мамин-Сибиряк (właśc. Мамин), Дмитрий Наркисович, Золото (1892)

Szlachetna postać dyrektora kopalni złota Stanisława Karaczuńskiego, człowieka prawego, który w obronie swojego honoru nie waha się popełnić samobójstwa. Jako dyrektor wykazuje wielką przedsiębiorczość i umiejętności fachowe.

Мамин-Сибиряк (właśc. Мамин), Дмитрий Наркисович, Хлеб (1895)

Postać spryciarza Stabrowskiego, który wzbogacił się w Rosji na produkcji wódki.

Мачтет, Григорий Александрович, Блудный сын (1882)

Sztandarowa powieść narodnicka. Akcja toczy się na Polesiu, stąd liczne postacie polskich ziemian i białoruskich chłopów. Ziemianie bezlitośnie eksploatują wieśniaków i uważają ich za „bydło”.

Мачтет, Григорий Александрович, Белая панна (1882)

Fantastyczne opowiadanie o „białej damie”, która straszy po nocach w starym zamku. Obrazy życia kresowej szlachty. Echa Powstania Styczniowego.

Мачтет, Григорий Александрович, Могила (1883 albo 1884)

Wspomnienie o podróży na grób Tarasa Szewczenki. Refleksja o jałowości niepodległościowych zrywów Polaków. Zdaniem autora, Polacy powinni włączyć się w nurt walki o socjalne prawa najuboższych i wtedy odwieczne polsko-rosyjskie i polsko-ukraińskie waśnie odejdą w zapomnienie.

Мачтет, Григорий Александрович, Мы победили (1884)

Akcja opowiadania toczy się na Syberii. Pan Poklewski, lizus i pieczeniarz, robi interesy, wzbogacając się na sprzedaży wódki.

Мачтет, Григорий Александрович, Воевода из Черного замка (lata osiemdziesiąte XIX w.)

Opowiadanie stylizowane na romantyczną legendę. Dumny polski magnat sprzedał duszę diabłu, a następnie chce zostać dobrym katolikiem i zmazać swą winę. Dlatego pali prawosławne cerkwie i zabija Kozaków.

Мачтет, Григорий Александрович, Последняя услуга (1895)

Opowiadanie o przyjaźni szlachetnego panicza Stanisława Wilczyńskiego i zwykłego ślusarza Oskierki. Wspólnie biorą udział w Powstaniu Styczniowym.

Мар, Анна (właśc. Леншина, Анна Яковлевна), Невозможное (1909)

Namiętnie kochające bohaterki z polskimi nazwiskami, bez wyraźnych cech narodowych.

Мар, Анна (właśc. Леншина, Анна Яковлевна), Бог (1913)

Kochające bohaterki z polskimi nazwiskami, bez wyraźnych cech narodowych.

Мар, Анна (właśc. Леншина, Анна Яковлевна), Идущие мимо (1913)

Oddane miłości bohaterki z polskimi nazwiskami, bez wyraźnych cech narodowych.

Мордовцев, Дмитрий Лукич, За чьи грехи? (1891)

Powieść historyczna o powstaniu Chmielnickiego. Negatywny obraz polskiej szlachty, która swoim bezczelnym postępowaniem doprowadza do wściekłości lud ukraiński.

Салиас (właśc. Салиас де Турнемир), Евгений Андреевич, Пугачевцы (lata osiemdziesiąte XIX w.)

Epizodyczne postacie Polaków – szlachta jako czarne charaktery.

Сандомирский, Михаил, Марина Мнишек (1911)

Poemat historyczny. Wyidealizowana postać Maryny, czarującej Polki, która symbolizuje piękno i „wieczną kobiecość”.

Соловьев, Владимир Сергеeвич, Княжна Острожская (1883)

Poemat historyczny o czasach unii brzeskiej. Duchowe rozterki bohaterki jako rezultat trudnego poszukiwania kompromisu między dwiema odmianami chrześcijaństwa, wschodnim i zachodnim.

Сологуб (właśc. Тетерников), Федор Кузьмич, Мелкий бес (1892–1902, opubl. 1905–1907)

Wybitna powieść modernistyczna. Epizodyczne postacie Polaków wtopione w makabryczny krajobraz rosyjskiej prowincji: uczniowie gimnazjum, mieszczka Marta Nartanowicz. Główny i zdecydowanie negatywny bohater powieści, nauczyciel gimnazjum Pieriedonow, w rozmowie z Martą podkreśla, że Rosja podbiła Polskę i nie ma zamiaru oddawać jej z powrotem.

Сологуб (właśc. Тетерников), Федор Кузьмич, Червяк (1896)

Opowiadanie o smutnym życiu chorej dziewczynki, Wandy Tamulewicz, córki polskiego zesłańca i Rosjanki. Dziecko słucha opowiadań ojca o rajskim życiu w dalekiej Polsce, marzy o niej, ale jest skazane na śmierć.

Толстой, Лев Николаевич, Воскресенье (1889–1899)

Powieść z kilkoma wzmiankami o prześladowaniach Polaków w Rosji, a także historia dwóch bohaterów – Polaka Łozińskiego i polskiego Żyda Rozowskiego, którzy zostali powieszeni za rozpowszechnianie antyrządowych ulotek.

Толстой, Лев Николаевич, Хаджи-Мурат (1896–1904)

Opowieść zawiera m.in. relację o męczeńskiej śmierci polskiego studenta Brzozowskiego, która zostaje potraktowana jako fakt obciążający sumienie Mikołaja I.

Толстой, Лев Николаевич, За что? (1906)

Opowiadanie o tragicznym losie polskiego powstańca Józefa Migurskiego i jego rodzinie. Schwytani podczas próby ucieczki z Syberii są systematycznie maltretowani i poniżani. Tekst, oparty na autentycznych wydarzeniach, zawiera liczne oskarżenia pod adresem carskich władz, prowadzących antypolską politykę.

Трефолев, Леонид Николаевич, В память о Мицкевиче (1898)

Wiersz wyrażający marzenie poety o przyszłym słowiańskim braterstwie, wspartym nazwiskami Puszkina i Mickiewicza.

Тур, Евгения (właśc. Салиас де Турнемир, Елизавета Васильевна), Сергей Бор-Раменский (1888)

Powieść historyczna o czasach rycerskich, pomyślana jako lektura dla dzieci i młodzieży. Postać szlachetnego polskiego rycerza, obrońcy wiary katolickiej.

Фет (właśc. Шеншин), Афанасий Афанасьевич, Шопену (1882)

Piękna liryczna refleksja o muzyce Chopina.

Чехов, Антон Павлович, Барыня (1882)

Postać rządcy Feliksa Rżewieckiego, lizusa o wytwornych manierach, który źle traktuje chłopów.

Чехов, Антон Павлович, Он понял! (1883)

Postać rządcy Krzewickiego, który jest postrachem wśród okolicznych chłopów.

Чехов, Антон Павлович, Русский уголь (1884)

Epizodyczna postać Polaka-karciarza, który nie chce spłacać długu.

Чехов, Антон Павлович, Драма на охоте (1884)

Opowieść kryminalna. Jeden z bohaterów, Polak Kajetan Przechocki, jest wyjątkowo niesympatyczną postacią: chciwy, pozbawiony poczucia honoru i zasad moralnych szpicel i szantażysta.

Чехов, Антон Павлович, Невидимые миру слезы (1884)

Wypowiedź jednego z bohaterów o Polsce: operetkowo rajska kraina, gdzie można dobrze zjeść w karczmie i gdzie mieszkają pierwszorzędne panienki. Na tym tle Rosja z jej brudnymi knajpami, gdzie podają tylko wódkę i herbatę z muchami.

Чехов, Антон Павлович, То была она! (1886)

Opowieść pijanego oficera o nocy spędzonej w majątku pod Częstochową: łatwe uciechy i znęcanie się nad „Żydkami”.

Чехов, Антон Павлович, Обыватели (1887)

Postać porucznika Jana (w tekście Iwana) Łaszkiewskiego, karciarza i próżniaka, który określa Ukraińców mianem łajdaków i darmozjadów.

Чехов, Антон Павлович, Степь (1888)

Postać pięknej Polki – hrabiny Danieckiej, którą oszukuje jej rządca, Kazimierz Michajłowicz.

Чехов, Антон Павлович, Сапожник и нечистая сила (1888)

Obraz Polski jako wakacyjnego raju: łatwe uciechy, dobre knajpy i ładne panienki.

Чехов, Антон Павлович, Княгиня (1889)

Polak, zarządca majątku, gorliwie wysługuje się właścicielce, a jednocześnie źle traktuje chłopów.

Чехов, Антон Павлович, Палата нoмeр 6 (1892)

Główny bohater, lekarz Iwan Ragin, jedzie z przyjacielem do Warszawy, aby znaleźć tam łatwe rozrywki i oderwać się od przygniatającego go życia. W Polsce przeżywa jednak rozczarowanie: jest brudno, czuć prowincją, a bezczelni lokaje w hotelach udają, że nie rozumieją po rosyjsku.

Щепкина-Куперник, Татьяна Львовна, Христос (1901)

Poemat historyczny, którego akcja toczy się na Litwie. Konflikt bogatych magnatów i biednej szlachty. Postać biednej wdowy, której córkę uwiódł niegodziwy pan dziedzic.

Literatura okresu I wojny światowej, lata 1914–1918
(według autorów w porządku alfabetycznym)

Агнивцев, Николай Яковлевич, Польше (1914)

Wiersz liryczny wyrażający współczucie walczącej z Niemcami Polsce.

Агнивцев, Николай Яковлевич, Братьям полякам (1914)

Wiersz liryczny zawierający apel do braci Polaków: połączmy nasze wysiłki w walce ze wspólnym wrogiem.

Аксанин, Сергей, Красный свет (1915)

Opowiadanie sensacyjne. Spolonizowany Niemiec Zygmunt von Lipke pracuje dla wroga, ale jego żona, Polka, donosi rosyjskiemu dowództwu o jego szpiegowskiej działalności.

Антонов, Александр Владимирович, Мечом и насилием (1915)

Opowiadanie o wojnie: Polacy walczą z wrogiem sprytnie i podstępnie.

Асеев, Николай Николаевич, Над Гоплой (1914)

Wiersz o walkach na Mazurach.

Асеев, Николай Николаевич, Пляска (1916)

Wiersz o okrucieństwach wojny, podczas której giną niewinni mieszkańcy Polski.

Ашешов, Николай Петрович (pseud. Алексей Ожигов), Смертный пир (1915)

Opowiadanie obrazujące zbrodnie wojenne Niemców w Polsce.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, К полякам (1914)

Wiersz popierający odezwę wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza z obietnicą autonomii dla Polski.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Праздник крови (1914)

Wiersz wyrażający nadzieję, że w ogniu wielkiej wojny powstanie wolna Polska.

Белов, Вадим Михайлович, Пан Войнерович (1914)

Opowiadanie o losie polskich chłopów podczas wojny. Braterski stosunek prostych Polaków do rosyjskich żołnierzy.

Белов, Вадим Михайлович, Бедный Янек (1914)

Opowiadanie o polskich dzieciach – ofiarach wojny.

Белов, Вадим Михайлович, Юзя (1914)

Opowiadanie o małym Polaku – sierotce, którego wychowują rosyjscy żołnierze.

Белов, Вадим Михайлович, Стасина елка (1915)

Opowiadanie o Bożym Narodzeniu w warunkach wojennych. Rosyjscy żołnierze pomagają polskim dzieciom zorganizować święto.

Белов, Вадим Михайлович, Ужасный день (1915)

Obraz okropieństw wojny w Polsce.

Белов, Вадим Михайлович, Рядовой Станислав Жебровский (1915)

Opowiadanie o sympatycznym Polaku, który służy w wojsku rosyjskim.

Белов, Вадим Михайлович, Предательница (1915)

Polka szpieguje na rzecz Niemców. Rodacy potępiają jej czyny.

Беляев, Юрий Дмитриевич, Гофман (1914)

Epizod frontowy: Polak podstępem zabija Niemca.

Беляев, Юрий Дмитриевич, Три графини (1915)

Pięcioletnia Kasia zwabia naiwnych Niemców do altany, zamyka ich tam, a następnie sprowadza oddział Kozaków.

Блок, Александр Александрович, „Когда мы встретились с тобой…" (1914)

Wrażenia ze spotkania z ojcem w Warszawie.

Блок, Александр Александрович, Возмездие (1916–1917)

W części trzeciej poematu – poetycki obraz Polski: kraj cierpiący, ofiara brutalnego ucisku, dumny i tragiczny kraj bohaterów. Nie napawa to jednak poety nadzieją: w tym kraju wszystko kipi nienawiścią i chęcią zemsty na Rosjanach.

Брешко-Брешковский, Николай Николаевич, Шпионы и герои (1915)

Powieść kryminalna. Niemiecki wywiad wciąga do służby Wandę Liwińską. Podczas wojny Wanda przechodzi na stronę rosyjską i zostaje siostrą miłosierdzia. Ginie z rąk Niemców „za zdradę”.

Броницкая, Надежда Дмитриевна, Польше (1914)

Apel poetycki do Polaków: bądźmy braćmi, walczmy razem o wspólną sprawę.

Броницкая, Надежда Дмитриевна, Полякам (1914)

Gniewna poetycka inwektywa skierowana przeciwko żołnierzom Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.

Брюсов, Валерий Яковлевич, Польше (1914)

Poetycki wyraz współczucia dla ofiar wojny w Polsce.

Брюсов, Валерий Яковлевич, В Варшаве (1914)

Poeta był korespondentem wojennym w Polsce. Wiersz zawiera jego pierwsze wrażenia z pobytu w Warszawie. Adresatem wiersza jest Aleksander Lednicki, przewodniczący Koła Polskiego w Dumie Państwowej.

Брюсов, Валерий Яковлевич, К Варшаве (1914)

Wezwanie do obrony Warszawy.

Брюсов, Валерий Яковлевич, Аэропланы над Варшавой (1914)

Poetycki obraz miasta, które przygotowuje się do obrony.

Брюсов, Валерий Яковлевич, Последняя война (1914)

Poeta wyraża nadzieję, że ta wojna, wygrana przez Słowian, będzie ostatnią wojną w dziejach cywilizacji europejskiej.

Брюсов, Валерий Яковлевич, На Карпатах (1914)

Poetycki obraz wojny w Galicji.

Брюсов, Валерий Яковлевич, Польша есть! (1915)

Poetyckie posłanie do Edwarda Słońskiego. Poeta jest przekonany, że nawet po zajęciu całego terytorium Polski przez wojska niemieckie Polacy będą bohatersko walczyć z okupantem, bo Polska jest nieśmiertelna.

Будищев, Алексей НиколаевичВ картофельной яме (1914)

Opowiadanie wojenne. Polski chłop Tomasz Rudnicki udaje się do piwnicy po ziemniaki. Znajduje tam niemieckiego żołnierza, którego zabija w krwawej bójce. Później okazuje się, że zmarły był bratem Tomasza.

Будрик, ВикторВаршава (1914)

Patriotyczny wiersz o bohaterstwie polskiej stolicy.

Бунин, Иван АлексеевичКазимир Станиславович (1916)

Bohater, mieszkający w Moskwie Polak, widzi ślub swojej córki z brzydkim Rosjaninem w cerkwi i z rozpaczy popełnia samobójstwo.

Бунин, Иван Алексеевич, Петлистые уши (1916)

Były marynarz Adam Sokołowicz nie znajduje dla siebie miejsca w rzeczywistości. Zabija prostytutkę, z którą uprzednio spędził noc.

Бунин, Иван Алексеевич, „Рыжими иголками устлан косогор…" (1916)

Wiersz wyraża smutek i rozpacz z powodu zajęcia Polski przez Niemców.

Вегов, Юрий (właśc. Воронко, Иосиф Яковлевич), Плач панны (1915)

Polska dziewczyna płacze z powodu cierpienia swojego kraju, okupowanego przez Niemców.

Ведов, Борис, Штаб пятой дивизии (1915)

Opowiadanie wojenne o życiu codziennym rosyjskiego sztabu w Polsce.

Вяткин, Георгий Андреевич, В Польше (1915)

Wiersz martyrologiczny o cierpiącej Polsce.

Гартевельд, Михаил, Польше (1914)

Poeta nazywa słowiańską Polskę siostrą Rosji.

Герцог, Екатерина Сергеевна, Домой (1915)

Wiersz o dzieciac polskich uciekinierów z linii frontu.

Гиляровский, Владимир Алексеевич, В Польше (1915)

Szkic o zdewastowanej w rezultacie działań wojennych Polsce.

Гиппиус, Зинаида Николаевна, Три креста (1914)

Obraz Golgoty, gdzie na jednym z trzech krzyży zawisła Polska, szlachetna męczennica.

Годин, Яков Вульфович, Польше (1915)

Poeta nazywa Polskę młodszą siostrą wielkiej Rosji.

Городецкий, Сергей Митрофанович, Дети (1915)

Opowiadania o polskich dzieciach – ofiarach krwawej wojny.

Городецкий, Сергей Митрофанович, Пан Иезус (1915)

Opowiadanie o profanacji polskiego kościoła, której dokonują niemieccy żołnierze.

Горький Максим (właśc. Пешков, Алексей Максимович), Несогласный (1916)

Bohaterem opowiadania jest zegarmistrz Ciechanowski, który obnosi się z polskim honorem, a jednocześnie fałszuje pieniądze.

Грин (właśc. Гриневский), Александр Степанович, Слабая рука женщины (1914)

Bohater opowiadania, polski patriota, podstępnie zabija Niemca.

Грин (właśc. Гриневский), Александр Степанович, Хозяин из Лодзи (1915)

Opowiadanie obyczajowo-nastrojowe o życiu polskiego miasta.

Гриневская, Изабелла Аркадьевна, Варшаве (1914)

Patriotyczny wiersz o obronie Warszawy.

Гриневская, Изабелла Аркадьевна, К Польше (1915)

Wiersz wyrażający współczucie cierpiącej Polsce.

Грушко (właśc. Островская), Наталья Васильевна, „Мамуся, ведь бабушка полька…"

Autorka wiersza odkrywa swoje polskie korzenie.

Гумилевский, Лев Иванович, Маленькая героиня (1914–1915)

Maleńka Stasia, narażając życie, przynosi wodę rosyjskim żołnierzom.

Гумилевский, Лев Иванович, Зося (1915)

Opowiadanie obyczajowe. Gospodarz dworku w Polsce nie wierzy, że Niemcy są barbarzyńcami i nie ucieka przed nimi. Niemieccy żołnierze zaś plądrują piwnicę z winem i gwałcą córkę gospodarza, Zosię.

Даманская, Августа Филипповна, Пеструня (1914)

Opowiadanie psychologiczno-obyczajowe. Mała polska dziewczynka szuka ojca, który zaginął na wojnie.

Доброхотов, Анатолий Павлович, Два брата (1915)

Wiersz o dwóch polskich braciach. Jeden służy w armii rosyjskiej, drugi walczy za Austrię w Legionach Polskich.

Есенин, Сергей Александрович, Польша (1915)

Wiersz o cierpieniach Polski w czasie pierwszej wojny światowej.

Зубовский, Юрий Николаевич, Ее месть (1914)

Opowiadanie o polskiej Judycie: kobieta zwabia Niemca, a następnie podstępnie go zabija.

Иванов, Георгий Владимирович, Польша (1915)

Wiersz wyraża rozpacz z powodu utraty przez Rosję Królestwa Polskiego.

Иванов, Георгий Владимирович, Галицийская песня (1915)

Wiersz polityczny. Austria pozwoliła swoim Polakom włożyć żupany i konfederatki, i ci fałszywi patrioci będą walczyć o zwycięstwo zła i niesprawiedliwości.

Киселев, Николай, Брата нашли (1914)

Rosyjski żołnierz, Józef Suchocki, znajduje swojego brata wśród jeńców niemieckich.

Козлов, Виктор, Под грозою (1915)

Opowiadanie obyczajowe. Dobroduszny i gościnny szlachcic, który lubi się napić i porozmawiać o przodkach-rycerzach, pogodził się z ostateczną utratą wolnej Polski i nie czuje nienawiści do Rosjan.

Козлов, Виктор, Братья (1915)

Opowiadanie o dramatycznych losach dwóch polskich braci. Jeden z nich, poddany cara, ginie z rąk Niemców, drugi przechodzi na stronę Rosjan, aby pomścić śmierć brata i starej matki.

Копыткин, Сергей Александрович, Польше (1915)

Poetycki hołd walczącej Polsce, która zostaje określona mianem młodszej siostry Rosji.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Requiescant in pace (1915)

Wiersz o cierpieniach walczącej Polski.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Мстивой. Бывальщина Х века (1914)

Poetycka legenda z legendarnych dziejów rycerskiej Polski.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Ванда королевна (1914–1916)

Poemat o bohaterskiej Wandzie, która nie chciała Niemca za męża.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, Грюнвальд (1914–1916)

Wiersz o bohaterskich tradycjach wspólnej, polsko-rosyjskiej walki z Niemcami.

Коринфский, Аполлон Аполлонович, К оружью! (1914)

Patriotyczny wiersz, solidaryzujący się z odezwą wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, który obiecał Polsce jedność i autonomię w granicach Imperium Rosyjskiego.

Кохановский, Владимир, Сестра Ванда (1914)

Opowiadanie o wojnie na terenie Polski. Polska kobieta pracuje w rosyjskim szpitalu polowym.

Кошкаров, Сергей Николаевич, Бой под Варшавой (1915)

Wiersz opisujący bitwę z Niemcami. Obraz okropieństw wojny.

Кошкаров, Сергей Николаевич, Польша (1915)

Wiersz o tragicznym losie Polski, którą rosyjskie wojsko jest zmuszone opuścić.

Куприн, Александр Иванович, Запечатанные младенцы (1915)

Akcja opowiadania toczy się na Polesiu. Pop Anatol próbuje zniechęcić Poleszczuków do Kościoła katolickiego, ale jego wysiłki schodzą na marne, ponieważ niepiśmienni prawosławni popi piją, w kościołach zaś słyszy się piękną muzykę.

Лазаревский, Борис Александрович, Судья (1914)

Opowiadanie o tragicznym losie polsko-rosyjskiego małżeństwa. Rosyjski sędzia tak mocno kocha swoją żonę Polkę, że zabija ją, gdy miasteczko zajmują Niemcy, aby nie została przez nich zgwałcona.

Липецкий (właśc. Каменский), Алексей Владимирович, Польше (1915)

Wiersz o Polsce – młodszej siostrze Rosji.

Мандельштам, Осип Эмильевич, „Поляки! Я не вижу смысла…"

Wiersz wyrażający irytację z powodu tego, że część Polaków walczy przeciwko słowiańskim braciom po stronie Austriaków. Polska, określona jako kometa, nie ma własnej orbity i potrafi promieniować, odbijając jedynie obce światło.

Мар, Анна (właśc. Анна Яковлевна Леншина), Тебе единому согрешила (1915)

Opowiadanie o wiecznej zagadce kobiecej duszy: żona, namiętnie kochająca swojego męża, zdradza go z innym. Nazwiska bohaterów i realia są polskie.

Мар, Анна (właśc. Анна Яковлевна Леншина), Лампады незажженные (1915)

Opowiadanie o wiecznej zagadce kobiecej duszy. Nazwiska bohaterów i realia są polskie.

Мар, Анна (właśc. Анна Яковлевна Леншина), Мария Валевская (1916)

Opowiadanie o namiętnej miłości Marii Walewskiej do Napoleona I.

Мар, Анна (właśc. Анна Яковлевна Леншина), Женщина на кресте (1916–1917)

Powieść psychologiczna. Dramat kobiety (nazwisko i realia polskie), która miota się z powodu namiętnej miłości do różnych mężczyzn.

Маяковский, Владимир Владимирович, Мама и убитый немцами вечер (1914)

Wiersz zawiera wzmiankę o krwawych walkach w Polsce.

Мирский (właśc. Миркин-Гецевич), Борис Сергеевич, Казак из Техаса (1915)

Stanisław Ruszczyński wraca z synem z Ameryki do Rosji, aby walczyć z Niemcami. Obaj żołnierze giną.

Митропольский (właśc. Несмелов), Арсений Иванович, Дети (1914)

Opowiadanie o polskich dzieciach – ofiarach wojny.

Митропольский (właśc. Несмелов), Арсений Иванович, Подпоручик Маратов (1914)

Opowiadanie o sentymentalnej miłości siedemnastoletniej szlachcianki Kasi do rosyjskiego oficera.

Митропольский (właśc. Несмелов), Арсений Иванович, Шпион (1914)

Opowiadanie o wojnie. Zniemczony Polak szpieguje na rzecz Niemców.

Митропольский (właśc. Несмелов), Арсений Иванович, Туда (1914)

Wiersz o cierpieniach dzieci polskich uchodźców.

Михайлов, Сергей Федорович, Казимирж (1914)

Poetycka legenda o miłości Kazimierza Wielkiego do Esterki. Kazimierz zostaje ukazany jako okrutny wschodni despota: każe otruć swojego rywala, rycerza Korzela.

Михайлов, Сергей Федорович, Братьям-полякам (1915)

Wiersz wyrażający nadzieję, że Polska będzie kiedyś niepodzielna i wolna.

Михеев, Сергей, Звонарь. Польский этюд (1914 albo 1915)

Etiuda o dzwonniku, który ginie podczas natarcia Niemców.

Михеев, Сергей, Беженка (1915)

Opowiadanie o losie kobiety, która uciekła przed Niemcami.

Моравская, Мария Людвиговна, Прекрасная Польша (1915)

Zbiór poetycki. Autorka niedawno odkryła swoją polskość i teraz, podczas wojny, może już się jej nie wstydzić. Książka zawiera 12 wierszy, w których zostaje opisane życie dawnej (Король Локоток) i współczesnej Polski (Cкорбь воскрешает, Защита народов, Жалобная песенка). Obrazy cichych szlacheckich gniazd, smutne modlitwy w kościołach, szare chłopskie sukmany. Wiersz Польский полк jest skierowany przeciwko Polakom, którzy walczą po stronie Austriaków w szeregach Legionów Polskich.

Муйжель, Виктор Васильевич, В тени войны (1914)

Opowiadanie o Polsce okresu wojny. Smutne refleksje bohaterów, ich ciężkie przeżycia.

Муйжель, Виктор Васильевич, Франусь (1914)

Opowiadanie o dziesięcioletnim chłopcu, sierocie wojennym. Chłopiec błąka się po rosyjskich oddziałach w poszukiwaniu ojca.

Мысовский, Петр Кириллович, Старый монастырь. Полесская поэма (1915)

Akcja toczy się podczas Powstania Styczniowego. Polski klasztor w okolicach Mozyrza jest punktem oporu powstańców. Polski i katolicki klasztor w ruskim kraju i na prawosławnym terytorium wyznaniowym burzy pokój i jedność słowiańską. Dlatego zostaje zburzony przez Kozaków.

Несмелов, Аркадий, Янек (1914)

Opowiadanie o polskich dzieciach – bohaterach wojny.

Несмелов, Аркадий, Забытый (1914)

Opowiadanie o polskich dzieciach – bohaterach wojny, odznaczonych rosyjskimi orderami.

Несмелов, Аркадий, Из встреч (1914)

Opowiadanie o polskim magnacie, który zostaje niemieckim szpiegiem.

Окунев (właśc. Окунь), Яков Маркович, Хутор пана Стася (1914)

Opowiadanie wojenne. Polska wieś ulega dewastacji podczas natarcia wojsk niemieckich.

Окунев (właśc. Окунь), Яков Маркович, Смерть короля (1914)

Opowiadanie wojenne. Cichy polski dwór ulega dewastacji podczas natarcia wojsk niemieckich.

Окунев (właśc. Окунь), Яков Маркович, Красный Кут (1914)

Opowiadanie o miłości rosyjskiego oficera i pięknej Hanusi.

Орешников, Павел, Польше (1915)

Wiersz – autor wyraża przekonanie, że zajęta przez wroga Polska się odrodzi.

Павлов, Владимир, Братьям-полякам (1914)

Wiersz – autor sławi polsko-rosyjskie pojednanie.

Павлов, Георгий, Черный генерал (1915)

Opowiadanie o barbarzyństwie niemieckich najeźdźców w Polsce.

Ревякин, Юрий Владимирович, Оборона Варшавы (1914)

Patriotyczny wiersz, wzywający do wspólnej walki z wrogiem.

Розанов, Василий Васильевич, Судьба Польши и слово Верховного Главнокомандующего (1915)

Wypowiedź publicystyczna. Autor uważa, że Polacy nie mają zmysłu państwotwórczego i dlatego powinni zachować się stosownie do propozycji Naczelnego Dowódcy, wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, który proponuje odrodzenie autonomii Polski opartej na Imperium Rosyjskim.

Рославлев, Александр Степанович, На плоту (1914)

Opowiadanie wojenne. Miłość Polki i rosyjskiego oficera.

Руссат, Евгения,Мадонна. Сандомирская легенда (1914)

Opowiadanie wojenne. Niemcy plądrują kościół w Sandomierzu.

Руссат, Евгения, Маленький Христос (1914)

Opowiadanie o chłopcu-sierotce, ofierze działań wojennych.

Руссат, Евгения, Старый пан Казимир (1914)

Opowiadanie o starym Kazimierzu i o czterech jego wnukach. Trzej z nich są rosyjskimi patriotami i walczą z Niemcami, natomiast czwarty, uprzednio wysłany na naukę do Berlina, dał się zniemczyć i zostaje niemieckim szpiegiem. Dziadek osobiście go zabija.

Руссат, Евгения, Знамена победно шумят (1914)

Opowiadanie o pannie Antoninie, która przed wojną wabiła rosyjskich oficerów, a teraz zwabiła Niemca, zdobywając w ten sposób sporo cennych wojennych informacji. Zakochuje się w rosyjskim oficerze i jedzie z nim na front.

Рыковский, Николай Владиславович, Польской девушке (1914)

Wiersz współczujący cierpiącym polskim kobietom.

Cадовский (Садовской), Борис Александрович, Королевская фаворитка (1915)

Opowiadanie stylizowane, oddające atmosferę polskiego renesansu.

Салтыков, Александр, В Польше (1915 albo 1916)

Poetyckie wspomnienie o pobycie w Polsce podczas wojny.

Сиротнин, Андрей Николаевич, Польша (1916)

Wiersz – autor nazywa Polaków bratnim narodem. Rosjanie powinni odkupić swoje historyczne winy wobec tego narodu.

Слезкин, Юрий Львович, Бабуся (1914)

Opowiadanie o Polsce i ciężkim wojennym losie prostych wieśniaków.

Слезкин, Юрий Львович, Литовский мед (1914)

Polski chłop, Kazimierz Bożecki, dał się napić miodu sześciu Niemcom, a kiedy zupełnie się upili – zgładził ich, mszcząc się tym samym za to, że „bezczeszczą dom Pana Jezusa i wyśmiewają się z obrazu Matki Boskiej”.

Сокольский, Сергей, Польше (1914)

Wiersz – autor nazywa Polskę młodszą siostrą Rosji.

Cоловьев, Сергей Михайлович, Впечатления Галиции (1915)

Książka zawiera eseje o wojnie na terenie Galicji. Portrety polskich chłopów i szlachty.

Cоловьев, Сергей Михайлович, К Польше (1915)

Wiersz – bohater liryczny zwraca się do Polski z prośbą o wybaczenie starych rosyjskich grzechów i przewinień.

Сологуб (właśc. Тетерников), Федор Кузьмич, Братьям (1914)

Wiersz – wyraża współczucie wiecznie cierpiącym Polakom.

Сологуб (właśc. Тетерников), Федор Кузьмич, Стансы Польше (1914)

Bohater liryczny jest zachwycony pięknem dumnej Polski, która nawet w niewoli zachowała poczucie godności.

Сторицын, Петр, О Польше (1915 albo 1916)

Wiersz – wspomnienia autora o pobycie w Polsce podczas wojny.

Сысоева, Лидия, В Польше 1914 года (1914)

Wiersz martyrologiczny o cierpieniach narodu polskiego.

Сысоева, Лидия, Варшаве (1915)

Wiersz – rozpacz z powodu utraty Warszawy, którą opuściło rosyjskie wojsko.

Унковский, Владимир, Война (1914)

Opowiadanie o niemieckich grabieżach w Polsce.

Унковский, Владимир, Мститель (1914)

Opowiadanie wojenne. Mały Tadeusz w patriotycznym uniesieniu dźgnął nożem Niemca.

Федоров, Александр Митрофанович, Польша и Бельгия (1914)

Wiersz. Autor porównuje cierpienia dwóch krajów – Polski i Belgii.

Цветаева, Марина Ивановна, Марина (1916)

Wiersz – autorka rewiduje tradycyjnie negatywną interpretację postaci Dymitra Samozwańca i Maryny Mniszchówny. Maryna występuje jako wcielenie piękna, honoru i polskiego braku pokory, z którym poetka wyraźnie się solidaryzuje.

Цветаева, Марина Ивановна, Бабушке (1916)

Poetyckie posłanie do babci poetki, Marii Biernackiej. Autorka wiersza podejrzewa, że ma buntownicze serce po babci-Polce.

Цензор, Дмитрий Михайлович, Разоренная усадьба (1915)

Ballada o wojennych cierpieniach Polski i Polaków.

Чарская (właśc. Чурилова), Лидия Алексеевна, Свои, не бойтесь! (1915)

Akcja opowiadania toczy się w Galicji podczas I wojny światowej. Bracia Wandy Kartowieckiej walczą w Legionach Piłsudskiego i dlatego ona traktuje Austriaków jako swoich. Jednakże ci „swoi” pozbawiają ją dziewczęcej cnoty.

Чириков, Евгений Николаевич, Под огнем (1914 albo 1915)

Opowiadanie wojenne, w którym występują epizodyczne postacie Polaków.

Чириков, Евгений Николаевич, Свидание (1914 albo 1915)

Opowiadanie o miłości Polki i Rosjanina. Akcja toczy się podczas wojny.

Щепкина-Куперник, Татьяна Львовна, Польша (1915)

Autorka wiersza nazywa cierpiącą Polskę młodszą siostrą Rosji.

Щепкина-Куперник, Татьяна Львовна, Vivat Polonia! (1915)

Wiersz liryczny. Wyraz nadziei na odrodzenie Polski.

Щепкина-Куперник, Татьяна Львовна, Дети беженцев (1915)

Wiersz wyraża współczucie dla Polaków, których wojna zmusza do opuszczenia swoich domostw.

Эренбург, Илья Григорьевич, Где-то в Польше (1915)

Wiersz o niedoli żydowskich dzieci podczas działań wojennych w Polsce.

Юркин, Петр, Славным полякам (1914)

Wiersz poświęcony wybitnym Polakom. Poeta przypomina o ich zasługach i roli w dziejach Europy.

Ясинский, Иероним Иеронимович, Ключ от города (1915)

Opowiadanie o wojnie. Akcja toczy się w Polsce podczas zajęcia przez Niemców kolejnego polskiego miasta. Mieszkańcy z żalem żegnają opuszczających ich rosyjskich żołnierzy.

Ясинский, Иероним Иеронимович, Обратно в полк (1915)

Opowiadanie wojenne. Życie codzienne rosyjskich żołnierzy w Polsce.

Literatura międzywojenna
i okresu II wojny światowej 1918–1944
(według autorów w porządku alfabetycznym)

Алданов, Марк (właśc. Ландау, Марк Александрович), Заговор (1927)

Powieść historyczna o czasach napoleońskich. Humorystyczne, wywołujące antypatię postacie Polaków.

Асеев, Николай Николаевич, Памяти Багинского и Вечоркевича (1925)

Wiersz poświęcony pamięci dwóch komunistów polskich.

Асеев, Николай Николаевич, Время лучших. Памяти Дзержинского (1926)

Wiersz o zmarłym Feliksie Dzierżyńskim – jednym „z najlepszych synów narodu polskiego”.

Бабель, Исаак Эммануилович, Конармия (1923–1925)

Akcja cyklu opowiadań toczy się w Polsce podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku. Tragiczny, niejednoznaczny obraz starej, szlacheckiej i katolickiej Polski, która jest skazana na zagładę, wywołuje zarazem niechęć i podziw autora. Niejednoznaczny wizerunek Polaków: dumni, szlachetni, ze zdumiewającym poczuciem honoru, a jednocześnie brutalni sprawcy pogromów żydowskich.

Бальмонт, Константин Дмитриевич, Под новым серпом (1923)

Dwutomowe wydanie prozy autobiograficznej. Bardzo pozytywne postacie Polaków – ludzi dumnych, o wielkim poczuciu piękna.

Бедный, Демьян (właśc. Придворов, Ефим Алексеевич), Поминки (1920)

Wiersz agitacyjny. Czerwonoarmiści urządzają stypę ku czci zmarłej szlacheckiej Polski.

Бедный, Демьян (właśc. Придворов, Ефим Алексеевич), Баллада о пане Кмите (1920)

Satyryczna ballada o byłym carskim policjancie, który zamienił się w płomiennego patriotę polskiego.

Бедный, Демьян (właśc. Придворов, Ефим Алексеевич), Великая штука – наука (1920)

Apel poetycki do żołnierzy polskich: obróćcie swoje bagnety przeciwko panom i budujcie wolną, czerwoną Polskę.

Бедный, Демьян (właśc. Придворов, Ефим Алексеевич), Как пан послал польского мужика Яна убивать русского мужика Ивана и как Ян вместе с Иваном решили расправиться над паном (1920)

Tekst ulotki agitacyjnej, rozrzucanej na pozycjach oddziałów polskich.

Безыменский, Александр Ильич, Феликс (1927)

Poemat o życiu Feliksa Dzierżyńskiego. Wątek przezwyciężenia szlacheckości.

Бунин, Иван Алексеевич, Дело корнета Елагина (1940)

Epizodyczne postacie Polaków: intryganci, wyrachowani karciarze.

Бунин, Иван Алексеевич, Генрих (1940)

Pełne subtelnego liryzmu opowiadanie o podróży bohatera przez Polskę do Wiednia: uprzejmy polski konduktor, smutna prowincjonalna Warszawa, woźnica „o litewskich wąsach”.

Бунин, Иван Алексеевич, Галя Ганская (1940)

Liryczna nowela o miłości bohatera do polskiej dziewczyny.

Вертинский, Александр Николаевич, Пани Ирена (1924)

Pieśń o ukochanej Polce; m.in. „kocham twe dumne polskie ręce…”

Долматовский, Евгений Аронович; Луговской, Владимир Александрович, Марш красных полков (1939)

Pompatyczny marsz, poświęcony zajęciu zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi przez wojska rosyjskie.

Зощенко, Михаил Михайлович, Виктория Казимировна (1922)

Humorystyczne opowiadanie o polskiej „jaśniepannie” i jej nieprzystosowaniu do nowej radzieckiej rzeczywistości.

Исаковский, Михаил Васильевич, Осень 1939 года (1939)

Utrzymany w lirycznym nastroju wiersz, wyrażający radość z powodu odzyskania przez Rosję kontroli nad zachodnimi obszarami Ukrainy i Białorusi, i o zjednoczeniu mieszkających tam narodów.

Лебедев-Кумач (właśc. Лебедев), Василий Иванович, Путь геройской конницы (1939)

Utrzymany w tonacji marszu wiersz o podboju Zachodniej Ukrainy i Białorusi.

Мандельштам, Осип Эмильевич, Скрипачка (1935)

Wiersz o polskiej skrzypaczce. Poeta znakomicie oddaje atmosferę Europy Środkowej z jej konglomeratem kultur i narodów.

Мандельштам, Осип Эмильевич, Маленький Рамо (1937)

Wiersz o muzyce Fryderyka Chopina.

Маяковский, Владимир Владимирович, [Окна РОСТа] (1920)

Szereg agitacyjnych antypolskich i „antypańskich” wierszy okresu wojny polsko-bolszewickiej.

Маяковский, Владимир Владимирович, Польша (1927)

Wiersz – wrażenia z podróży do Polski. Kraj butnej soldateski i politycznego reżimu, wrogo nastawionego do szeroko rozumianego Wschodu.

Маяковский, Владимир Владимирович, Чугунные штаны (1927)

Poetycki monolog skierowany do pomnika Józefa Poniatowskiego w Warszawie: propozycja zwrócenia miecza przeciwko Belwederowi i całej „wielkopańskiej” Polsce.

Маяковский, Владимир Владимирович, Наружность Варшавы (1927)

Niejednoznaczny wizerunek Warszawy: blask bogatych dzielnic i biedota dzielnic peryferyjnych.

Маяковский, Владимир Владимирович, Поверх Варшавы (1927)

Liryczna impresja o życiu i rytmie miasta.

Островский, Николай Алексеевич, Как закалялась сталь (1932–1934)

Powieść zawiera kilka epizodów z udziałem postaci polskich. Występują m.in. jako wroga żołnierska masa na froncie polsko-bolszewickim. Szlachecka rodzina Leszczyńskich chce ustanowienia w Kijowie władzy polskiej, natomiast polscy robotnicy nie życzą sobie władzy jaśniepanów.

Островский, Николай Алексеевич, Рожденные бурей (1937)

Występujące w powieści postacie Polaków są przedstawione według „klucza” klasowego: rodzina robotników Rajewskich jest oddana internacjonalistycznej idei socjalizmu, natomiast hrabiowie Mogilniccy dążą do stworzenia państwa polskiego, które zagrodzi drogę na Zachód czerwonym hordom.

Павленко, Петр Андреевич, Канун (1939)

Reportaż o wydarzeniach drugiej połowy września 1939 roku: entuzjastyczna akceptacja rozbioru Polski.

Павленко, Петр Андреевич, Дни энтузиазма (1939)

Reportaż o wydarzeniach drugiej połowy września 1939 roku: entuzjastyczna akceptacja rozbioru Polski.

Пастернак, Борис Леонидович, Баллада (1916-1928)

Wiersz zawiera fragment o czarującej muzyce Chopina.

Пастернак, Борис Леонидович, „Опять Шопен не ищет выгод…" (1931)

Liryczna impresja o muzyce Chopina.

Рыленков, Николай Иванович, У смоленских башен (1938)

Liryczna impresja o dziejach rodzinnego miasta: uczucie dumy w nawiązaniu do bohaterskiej jego obrony przed najazdem polskim w czasach Smuty.

Рыленков, Николай Иванович, Год 1611 (1938)

Liryczna wizja obrony Smoleńska podczas jego oblężenia przez oddziały polskie w roku 1611.

Сельвинский Илья (właśc. Карл) Львович, Панна Польша (1935)

Poeta opisuje Polskę jako kraj jaskrawych kontrastów: kurne chaty i wyidealizowane portrety Piłsudskiego, dumny pan porucznik i plakat wzywający do ratowania robotniczych dzielnic od głodu. Wniosek poety jest następujący: Polska zostanie zbawiona, gdy przestanie być panną.

Сурков, Алексей Александрович, „По военной дороге…" (1930)

Tekst popularnej żołnierskiej piosenki, zawierającej wzmiankę o tym, że „polskie pany” pamiętają bagnety czerwonoarmistów.

Тихонов, Николай Семенович, Воскресенье в Польше (1935)

Autor wiersza twierdzi, że Polska jest krajem smutku i biedy, skazanym na zagładę.

Толстой, Алексей Николаевич, Петр I (1934–1945)

Obraz Polski ostatnich lat rządów Jana III Sobieskiego, a następnie Augusta II Mocnego: bezład, anarchia, huczne biesiady i zupełny brak odpowiedzialności politycznej.

Тынянов, Юрий Николаевич, Кюхля (1925)

Satyryczny portret Tadeusza Bułharyna i Józefa Sękowskiego – dwóch Polaków w Petersburgu, którzy wyrzekli się polskości i znajdują się na służbie u cara despoty.

Тынянов, Юрий Николаевич, Смерть Вазир-Мухтара (1927–1929)

Humorystyczny i wywołujący sympatię portret polskich oficerów, służących w armii carskiej.

Тэффи (właśc. Бучинская, Надежда Александровна), Тонкая психология (1931)

Humorystyczne postacie Polaków-kobieciarzy.

Шторм, Георгий Петрович, Повесть о Болотникове (1930)

Opowieść historyczna o czasach Smuty. Jednoznacznie wrogie postacie Polaków, ucisk narodowy na Ukrainie.

Эренбург, Илья Григорьевич, Трест Д.Е. (1923)

Powieść o ostatnich chwilach starej Europy. Zawiera satyryczny fragment o posiedzeniu polskiego rządu, który cieszy się na wieść o zagładzie Rosji.

Эренбург, Илья Григорьевич, Бурная жизнь Лазика Ройтшванеца (1927)

Główny bohater powieści ucieka z Rosji do Polski i natychmiast zostaje aresztowany jako bolszewicki agent. Groteskowy obraz polskiej pychy i prowincjonalnego nacjonalizmu.

Эренбург, Илья Григорьевич, В Польше (1928)

Reportaż z podróży. Autor podkreśla antysemityzm Polaków, ich zaściankowy szowinizm, a także „niemieckość” Krakowa.

Literatura drugiej połowy XX
i początku XXI wieku 1945–2003
(według autorów w porządku alfabetycznym)

Алешковский Юз (właśc. Иосиф Ефимович), Синенький скромный платочек (1982)

Monolog obłąkanego weterana wojny. M.in. wspomina o Polsce, którą Rosjanie wyzwolili i która mimo to wznieciła antyrosyjski bunt w roku 1980.

Астафьев, Виктор Петрович, Последний поклон (1968)

Obszerny cykl opowiadań o dzieciństwie w przedwojennej Syberii. Postacie zamieszkałych na Syberii Polaków przedstawione z wielką sympatią.

Аcтафьева (właśc. Романова-Астафьева), Наталья Георгиевна, Четыре Чешейко-Сохацких (1994)

Wiersz o przodkach poetki, która pochodzi z rodziny działacza polskiego ruchu robotniczego, Czeszejko-Sochackiego.

Ахматова, Анна Андреевна, „В ту ночь мы сошли друг от друга с ума…" (1959)

Poetyckie wspomnienie o spotkaniu z Józefem Czapskim w Taszkiencie w roku 1942. Obraz niezwykle mądrego i sympatycznego człowieka.

Богомолов, Владимир Осипович, Зося (1963)

Opowiadanie o romantycznej frontowej miłości rosyjskiego oficera do polskiej dziewczyny.

Богомолов, Владимир Осипович, В августе сорок четвертого (1974)

Historyczna mikropowieść o działaniach oddziałów NKWD przeciwko Armii Krajowej (przedstawionej jako antyrosyjskie bandy) na terenie Wileńszczyzny.

Боков, Виктор Федорович, Закопанские встречи (1969)

Liryczny reportaż o podróży na Podhale. Polska dziewczyna, która spodobała się poecie, zostaje określona mianem dumnej Polki, do której wstydliwy Rosjanin nie ma odwagi podejść.

Бородин, Леонид Иванович, Царица смуты (1996)

Powieść historyczna z czasów Smuty. Rosjanie bronią prawosławnej wiary przed zagrożeniem ze strony katolickiej Polski.

Британишский, Владимир Львович, Варшава (1968)

Wiersz o urokach polskiej stolicy.

Британишский, Владимир Львович, Витольд Вирпша (1977)

Wiersz o polskim przyjacielu poety.

Британишский, Владимир Львович, Молодой Мицкевич (1985)

Tryptyk poetycki o Adamie Mickiewiczu.

Ваншенкин, Константин Яковлевич, Польские свечи (1978)

Wiersz – filozoficzna impresja o urokach kultury polskiej.

Василевская, Ванда Львовна, Песнь над водами (cz. 1: Пламя на болотах, 1949; cz. 2: Звезды в озере, 1945–1946; cz. 3: Реки горят, 1951)

Rosyjskojęzyczna trylogia polskiej pisarki i działaczki komunistycznej. Problemy narodowościowe na zachodniej Ukrainie i zachodniej Białorusi naświetlone z „partyjnego” punktu widzenia.

Васильев, Сергей Александрович, Памяти Броневского (1962)

Poetycki nekrolog Władysława Broniewskiego.

Вознесенский, Андрей Андреевич, Польские строфы, Сирень Москва–Варшава (1961)

Liryczne impresje powstałe pod wpływem podróży do Polski.

Высоцкий, Владимир Семенович, Из дорожного дневника (1973)

Cykl wierszy powstały pod wrażeniem krótkiego pobytu w Warszawie w drodze do Paryża.

Высоцкий, Владимир Семенович, Дороги, дороги… (1973)

Poetycka refleksja na temat tragedii Powstania Warszawskiego i bezczynności wojsk radzieckich.

Галич, Александр Аркадьевич, Баллада о вечном огне (1968)

Poetycka refleksja zawierająca wzmiankę o tragedii Powstania Warszawskiego.

Ерофеев, Виктор Владимирович, Будь я поляком… (1995)

Satyryczny pamflet, osnuty wokół wątku pogardy Polaków dla Rosjan jako szowinistów, barbarzyńców i niewolników z wyboru.

Зорин, Леонид Генрихович, Варшавская мелодия (1967)

Dramat o miłości Polki i Rosjanina, którzy poznają się w Moskwie w czasie studiów. Zimnowojenna ustawa, zakazująca Rosjanom małżeństwa z cudzoziemcami, staje się dla bohaterów barierą nie do pokonania. Po wielu latach spotykają się znów w Warszawie. Przejmująco liryczny, czarujący obraz Polski i polskości. Spektakl według tego dramatu okazał się kultowy: w ciągu 10 lat w Rosji powstało 150 inscenizacji tej sztuki.

Кожевников, Юрий, Освенцим (pierwodruk 1989)

Poemat o zagładzie polskich Żydów w Oświęcimiu.

Кожевников, Юрий, Памятник канализационной трубе (pierwodruk 1989)

Wiersz o tragedii powstańców Warszawy w 1944 roku.

Корнилов, Владимир Николаевич, Свидание (1990)

Wiersz przedstawiający Warszawę jako upragnioną mityczną zagranicę.

Крутилин, Сергей Андреевич, Липяги (1963–1965)

Dokumentalna relacja o ludziach mieszkających w jednej riazańskiej wsi. Zawiera wzmianki o polskich żołnierzach z dywizji kościuszkowskiej.

Куняев, Станислав Юрьевич, Уезжая в направлении Варшавы (1958)

Cykl wierszy zainspirowany podróżą do Polski wraz z delegacją pisarzy. Uroki zagranicy (ładne, zadbane kobiety, uprzejmi mężczyźni, przytulne miasta i wsie) nie mogą jednak przysłonić niepowtarzalnej atmosfery swojskości, którą może zaofiarować jedynie kraj ojczysty.

Куняев, Станислав Юрьевич, Шляхта и мы (2002)

Zebrany w jednej książce cykl utworów, które można scharakteryzować jako publicystykę historyczną. Autor próbuje prześledzić dzieje polskiej rusofobii oraz uzasadnić tezę, że Rosja nie ma historycznych przewinień przed Polską, Polska zaś nie raz była sprawczynią prawdziwych zbrodni na narodzie rosyjskim. Mocno podkreślony został wątek polskiego antysemityzmu.

Лимонов, Эдуард (właśc. Cавенко, Эдуард Вениаминович), Палач (1986)

W powieści przedstawiono prowokacyjno-gorszycielską wizję życia emigracji słowiańskiej, w tym polskiej, w Nowym Jorku. Sarkastyczna postać Polaka – Oskara Chudzińskiego.

Мартынов, Леонид Николаевич, „Знаешь, почему мне удаются переводы с польского…" (1962)

Autor wiersza wyraża swoją sympatię do języka polskiego i kultury polskiej.

Мориц, Юнна Петровна (właśc. Пинхусовна), „Еще жива! Как Польша – не сгинела…" (1989)

Autorka wiersza porównuje swoje trudne życie z najnowszymi dziejami Polski, której udało się przetrwać i odrodzić. Tekst powstał pod wrażeniem przemian ustrojowych w Polsce.

Окуджава, Булат Шалвович, Путешествие по ночной Варшаве в дрожках (1967)

Wiersz oddający intymno-nonszlancką atmosferę polskiej stolicy. Zawiera ukryte w podtekście refleksje o tragicznych dziejach Polski i o historycznej winie własnego kraju.

Окуджава, Булат Шалвович, Прощание с Польшей (1967)

Piosenka autorska, która została skomponowana jako posłanie do Agnieszki Osieckiej. Mistrzowskie ujęcie ducha tragicznych polskich dziejów, które napawają poetę nadzieją.

Островой, Сергей, Польская гравюра (1946)

Wiersz prezentuje romantyczne ujęcie Polski. Poeta jest zachwycony polską patriotyczną ofiarnością. Obraz matki-Polki.

Пастернак, Борис Леонидович, Шопен (1945)

Liryczna impresja o muzyce Chopina.

Пастернак, Борис Леонидович, Трава и камни (1956)

Wiersz – poetyckie porównanie Polski i Gruzji (trawa jako symbol Polski, kamienie – Gruzji). Poeta dostrzega wiele podobieństw w kulturze, sposobie myślenia i w charakterze podejmowanych decyzji dziejowych.

Паустовский, Константин Георгиевич, Повесть о жизни (1946–1963)

W części pierwszej sześciotomowej opowieści autobiograficznej autor opowiada o swojej babci, która była Polką, i o podróży do Warszawy na początku XX wieku. W części szóstej – relacje z podróży do Polski w latach 50., refleksje na temat polskiej poezji, twórczości ludowej, atmosfery polskich miast (Warszawa, Kraków). Portret malarza Kazimierza Waliszewskiego, analiza jego płócien.

Петровых, Мария Сергеевна, Польские поэты (1974)

Wiersz o nieprzemijających wartościach polskiej poezji i o głębokim przywiązaniu do niej.

Рейн, Евгений Борисович, Второе мая. Памяти Ильи Авербаха (1990)

Esej poświęcony pamięci zmarłego reżysera filmowego, Ilii Awerbacha. Wzmianka o znaczeniu polskiej kultury dla jego twórczości i o rolach, których wykonawczynią była polska aktorka Ewa Szykulska.

Рощин (właśc. Гильберман), Михаил Михайлович, Блок 1993–1994 (1994)

Refleksje o wydarzeniach 1980 roku w Polsce, które autor wspomina z wielkim wzruszeniem jako nadzieję również dla Rosjan. Jego zdaniem, Polska pierwsza udowodniła światu, że także w sowieckiej strefie wpływów możliwy jest skuteczny zryw wolnościowy.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, Ближние страны (1958)

Rozdział Na tamtym brzegu (На том берегу) – opowieść o krótkotrwałej miłości polskiej dziewczyny Jadwigi i dowódcy pododdziału Lioszy Bykowa.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, 1939-й (1964)

Wiersz zawierający smutną refleksję o tragedii Polski w roku 1939.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, 1944-й (1964)

Wiersz osnuty na wspomnieniach z pobytu w Polsce podczas wojny. Poetycki obraz polskiej dziewczyny Marii Adamczówny.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, Соловьи Ильдефонса Галчиньского (1969)

Liryczna impresja powstała podczas pobytu w domu Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w leśniczówce Pranie.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, Дворик Мицкевича (1970)

Wiersz o polskim poecie. Opis podwórka jego domu w Wilnie.

Самойлов (właśc. Кауфман), Давид Самуилович, Последние каникулы (1973)

Liryczna impresja o wakacjach spędzonych w Polsce.

Сапгир, Генрих Вениаминович, Возвращение в Итаку (1989)

Esej zawiera aluzję do wątku odwiecznego dążenia Polski i Polaków do wolności.

Сельвинский Илья (właśc. Карл) Львович, Алиса (1951)

Poemat o miłości rosyjskiego oficera do pięknej Polki.

Семенихин, Григорий, Пани Ирена (1964)

Opowieść o miłości polskiej dziewczyny do rosyjskiego lotnika podczas wojny. Irena jednak postanawia zerwać z ukochanym, aby pozostać wierną swojej ojczyźnie.

Слуцкий, Борис Абрамович, Наше дело не… Владиславу Броневскому (1962)

Poetyckie posłanie do Władysława Broniewskiego. Autor wątpi w absolutną sprawiedliwość sprawy, o którą walczyli Rosjanie podczas II wojny światowej.

Слуцкий, Борис Абрамович, Месса по Слуцкому (1986)

Jeden z ostatnich wierszy śmiertelnie chorego poety. Wizja polskiej mszy, która zostanie odprawiona za spokój jego duszy.

Солженицын, Александр Исаевич, Архипелаг ГУЛаг (1973–1980)

Książka zawiera kilka epizodów związanych z postaciami uwięzionych Polaków, a także refleksje autora na temat tzw. czwartego rozbioru Polski w roku 1939 i zagłady Powstania Warszawskiego.

Солженицын, Александр Исаевич, Знают истину танки (opubl. 1989)

Publicystyczny esej o tragedii Powstania Warszawskiego, któremu nie przyszła z pomocą armia radziecka.

Солоухин, Владимир Алексеевич, Варшавские голуби (pierwodruk 1978)

Autor eseju wspomina o tym, co dla niego znaczyła Polska w młodości (skojarzenia typowo mitologiczne i raczej negatywne) i jakie wrażenie wywarła podczas podróży (skojarzenia pozytywne).

Тряпкин, Николай Иванович, Костел в Иркутске (1987)

Wiersz o polskim kościele w Irkucku. Poeta czuje wielki respekt wobec ludzi, którzy zachowali wierność swojej kulturze z dala od ojczyzny.

Шаповаленко, Николай Иванович, Альбина Мегурская (1929)

Dramat o tragicznym losie rodziny polskich zesłańców, o wielkim poświęceniu żony uwięzionego patrioty. Wątek zaczerpnięto z opowiadania Lwa Tołstoja Za co?.

Эренбург, Илья Григорьевич, Люди, годы, жизнь (1960–1965)

Wielotomowa opowieść autobiograficzna. W księdze szóstej autor rewiduje swój dotychczasowy, jednoznacznie negatywny stosunek do Polski i Polaków. Podziela wypowiedź Juliana Tuwima o tym, że Polacy są bardzo poetyckim narodem. Opisuje wrażenia ze swoich podróży do Polski w roku 1947 i później.

Opracował Wasilij Szczukin