Komunizm rosyjski w myśli polskiej

Ancewicz Franciszek, Stalinowska koncepcja państwa na tle ewolucji ustrojowej Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich, przedm. Wacław Komarnicki, Wileńska Biblioteka Prawno-Społeczna, t. I, Wilno 1939, [przedruk: Ancewicz Franciszek, Stalinowska koncepcja państwa, Lublin 2001].

Bączkowski Włodzimierz, O wschodnich problemach Polski. Wybór pism, pod. red. Jacka Kloczkowskiego i Pawła Kowala, Kraków 2000.

Bączkowski Włodzimierz, Rosja wczoraj i dziś. Studium historyczno-polityczne, Jerozolima 1946.

Bączkowski Włodzimierz, Towards an Understanding of Russia. A Study in Policy and Strategy, Jerusalem 1947.

Bączkowski Włodzimierz, W obliczu wydarzeń, Warszawa 1939.

Blüth Rafał, Likwidacja Leninowskiej elity, Wilno 1938.

Bocheński Józef Maria, Der sowjetrussische dialektische Materialismus, Bern 1950 [wyd. hiszp. – 1958, wyd. ang. – 1963].

Bocheński Józef Maria, Die kommunistische Ideologie und die Würde, Freiheit und Gleichtheit der Menschen im Sinne des Grundgesetzes für die Bundesrepublik Deutschland vom 23.5.1949, Bonn 1956.

Bocheński Józef Maria, Filozofia bolszewicka, “Nauka Chrystusowa”, Włochy 1946, nr 44–47.

Bocheński Józef Maria, La doctrine soviétique de la guerre, “Politische Rundschau” 1982, 81.

Bocheński Józef Maria, Lewica, religia, sowietologia, opr. Jan Parys, Warszawa 1996.

Bocheński Józef Maria, Manuae di filosofis bolsevica…, Roma 1946.

Bocheński Józef Maria, Marxismus-Leninismus. Wissenschaft oder Glaube, München 1974 [wydanie polskie: Bocheński Józef Maria, Marksizm-leninizm. Wiara czy nauka?, München 1973, Warszawa 1988].

Bocheński Józef Maria, O etyce komunistycznej, “Columbia Review” (Fribourg) 1958, 43.

Bolszewizm. Praca zbiorowa. Wykłady wygłoszone w 1937 [na KUL-u], Lublin 1937.

Bosiacki Adam, Utopia, władza, prawo, Warszawa 1999.

Brzeziński Zbigniew, Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Paryż 1990.

Caro Leopold, Idee przewodnie ustawodawstwa sowieckiego, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, r. 9, 1929, z. 2, s. 205–223.

Caro Leopold, Lenin. Człowiek i dzieło, “Ekonomista” 1929, t. 29, s. 103–112.

Caro Leopold, Od Wiery Sassulicz do Lenina, “Kwartalnik Historyczny”, r. 41, 1927, s. 325–348.

Caro Leopold, Polityka zagraniczna Sowietów, “Przegląd Polityczny” 1929, t. 10, s. 57–74.

Ciołkosz Adam, Moskalofilskie pojmowanie dziejów, Londyn 1969.

Ciołkosz Adam, Najważniejszy sprzymierzeniec. Socjalizm polski a dysydenci w Związku Sowieckim, Monachium 1974.

Ciołkosz Adam, Od Marksa do Chruszczowa, Londyn 1962.

Ciołkosz Adam, Róża Luksemburg a rewolucja rosyjska, Londyn 1961.

Ciołkosz Adam, Walka o prawdę. Wybór artykułów 1940–1978, Londyn 1983.

Cybulski Napoleon, Psychofizjologiczne podstawy przewrotów społecznych. Z rozmyślań nad społecznym życiem człowieka, Kraków 1919 [odb. z “Roku Polskiego”].

Czapiński Kazimierz, Niedziałkowski Mieczysław, U źródeł bolszewizmu. Dwa odczyty posłów sejmowych, Lwów 1921 [odczyt Mieczysława Niedziałkowskiego: Sprzeczność w bolszewizmie, odczyt Kazimierza Czapińskiego: Bankructwo bolszewizmu].

Czuma Ignacy, Dzisiejsza filozofia sowieckiego prawa a romantyzm prawniczy, Lublin 1930.

Czuma Ignacy, Konstytucja Rosji Sowieckiej, Kraków 1923.

Czuma Ignacy, Państwo sowieckie, [w:] Bolszewizm. Praca zbiorowa. Wykłady wygłoszone w r. 1937 [na KUL-u], Lublin 1938, s. 96–108.

Daszyński Ignacy, Czy socjaliści mogą uznać “dyktaturę proletariatu”?, Lublin 1927.

Dembiński Henryk, Kolektywizm i totalizm jako zasady życia, [w:] Bolszewizm. Praca zbiorowa. Wykłady wygłoszone w r. 1937 [na KUL-u], Lublin 1938.

Dmowski Roman, Pisma, t. IX: Polityka narodowa w odbudowanym państwie (Mowy i rozprawy polityczne z lat 1919–1934), Częstochowa 1939.

Dmowski Roman, Pisma, t. X: Od Obozu Wielkiej Polski do Stronnictwa Narodowego (Przemówienia, artykuły rozprawy z lat 1925–1934), Częstochowa 1939.

Dmowski Roman, Przewrót, Warszawa 1934.

Dmowski Roman, W kwestii komunizmu, druk w częściach: “Gazeta Warszawska”, “Kurier Poznański” 1933 [przedruk: Poznań 1984].

Filipowicz Mirosław, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po drugą wojnę światową, Lublin 2000.

Grzybowski Konstanty, Ustrój ZSRR. Doktryna i konstytucja, Kraków 1929.

Grzybowski Konstanty, Ustrój Związku Socjalistycznych Sowieckich Republik (Rosji Sowieckiej), “Przegląd Współczesny”, r. 8, 1928, t. 27, s. 293–317 [wydanie książkowe: Grzybowski Konstanty, Ustrój Związku Socjalistycznych Sowieckich Republik. Doktryna i Konstytucja, Kraków 1929].

Hertz Aleksander, O władzy Stalina, 1937.

Hertz Aleksander, Szkice o totalitaryzmie, Warszawa 1991.

Holzer Jerzy, Komunizm w Europie. Dzieje ruchu i systemu władzy, Warszawa 2000.

Idea narodowa wobec komunizmu, w biuletynie: “Prawda o Komunizmie”, red. Henryk Glass, 1938, z. 3 (48).

Jasinowski Bogumił, El imperio soviético y el problema de sus caracteristicas nacionales, “Rovista Estudies sobre el Communismo” (Santiago de Chile) 1954, odb. ss. 35.

Jasinowski Bogumił, O cywilizacji wschodnio-chrześcijańskiej [odczyt na KUL-u, 1936], Lublin 1937 [także w pracy zbior.: Kultura i Cywilizacja, Lublin 1936, s. 150–175].

Jasinowski Bogumił, Wschodnie chrześcijaństwo a Rosja na tle rozbioru pierwiastków cywilizacyjnych Wschodu i Zachodu, Biblioteka Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie, Wilno 1933.

Jaworski Władysław Leopold., Projekt konstytucji, Kraków 1928.

Jeliński Edward, Idee bolszewizmu w katolickiej myśli filozoficzno-społecznej drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Kotlarski Grzegorz, Figura Marek (red.), Oblicza Wschodu w kulturze polskiej, Poznań 1999, s. 231–245.

Jeliński Edward, Marksizm w perspektywie polskiej myśli politycznej (na przykładzie poglądów Jana Kucharzewskiego), [w:] Kraszewski Piotr (red.), Cywilizacja Rosji imperialnej, Poznań 2000.

Kisielewski Stefan, Na czym polega socjalizm?, 1979 [przedruk: Kisielewski Stefan, Bez cenzury, Warszawa 1983].

Kołakowski Leszek, Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Londyn 1988, t. III, Warszawa 1989.

Kołakowski Leszek, Komunizm jako formacja kulturalna, “Kontakt”, Paryż XI 1985 [przedruk w: Kołakowski Leszek, Cywilizacja na ławie oskarżonych…, Warszawa 1990, także w: Kołakowski Leszek, Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 1999, s. 352–371, przekł. ang. w: “Survey” 1985, nr 2 (125).

Kołakowski Leszek, Marksistowskie korzenie stalinizmu, [w:] Kołakowski Leszek, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Warszawa 1983.

Kołakowski Leszek, Rozpad komunizmu jako wydarzenie filozoficzne (wykład z 20.9.1993), pierwodruk polski: “Etyka”, nr 27, 1994 [przedruk: Kołakowski Leszek, Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 1999, s. 372–386].

Komarnicki Wacław, Nowy ustrój państwowy Związku Sowietów, Wilno 1938.

Koneczny Feliks, Napór Orientu na Zachód, w pracy zbior.: Kultura i cywilizacja, Lublin 1937.

Kornat Marek, Początki sowietologii w II Rzeczypospolitej. Geneza, dzieje i dorobek Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie (1930–1939), “Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2000, z. 134, s. 1–119.

Korwin T., Podstawy ustrojowe Związku Sowieckiego, Warszawa 1933.

Kotlarski Grzegorz, Figura Marek (red.), Oblicza Wschodu w kulturze polskiej, Poznań 1999.

Kotlarski Grzegorz, Między rusofilią a rusofobią. Myśl historiozoficzna Mariana Zdziechowskiego, [w:] Kotlarski Grzegorz, Figura Marek (red.), Oblicza Wschodu w kulturze polskiej, Poznań 1999, s. 185–210

Kowalczyk Andrzej Stanisław, Temat rosyjski, [w:] Zybura M. (red.), Nad twórczością Józefa Mackiewicza, Warszawa 1990.

Kozłowski Lech, Na gruzach Babilonu. W dziesiątą rocznicę upadku caratu, Kraków 1927.

Krzyżanowski Adam, Bolszewizm, Kraków 1920.

Kucharzewski Jan, Od białego caratu do czerwonego, t. I–VII, Warszawa 1923–1935.

Kucharzewski Jan, Od białego do czerwonego caratu, [wyd. skrócone] Londyn 1958 [wyd. polskie 1986].

Kucharzewski Jan, The Origins of Modern Russia, New York 1948.

Kutrzeba Stanisław Marian, Państwo totalne. Światła – cienie – przyszłość, Kraków 1937.

Legutko Ryszard, Co nam zostało z antykomunizmu?, “Arka” 1990, nr 29, s. 52–61.

Lewandowski Wacław, Rosja Józefa Mackiewicza, “Kresy. Kwartalnik Literacki” 1995, nr 1.

Limanowski Bolesław, Bolszewickie państwo w świetle nauki, Biblioteka “Trybuny”, nr 4, Warszawa 1921.

Łagowski Bronisław, Filozofia rewolucji czy filozofia państwa?, [w:] Łagowski Bronisław, Co jest lepsze od prawdy?, Kraków 1986, s. 171–186.

Łagowski Bronisław, Zaniedbana droga antykomunizmu, [w:] Łagowski Bronisław, Liberalna kontrrewolucja, Warszawa 1994.

Mackiewicz Józef, “Mówi Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa…”, Monachium 1969.

Mackiewicz Józef, Droga donikąd, Londyn 1955, Londyn 1981.

Mackiewicz Józef, Fakty, przyroda i ludzie, Londyn 1984.

Mackiewicz Józef, Jeszcze jedno słowo honoru, Warszawa 1986.

Mackiewicz Józef, Katyń – zbrodnia bez sądu i kary, Warszawa 1997.

Mackiewicz Józef, Kompleks niemiecki, Warszawa 1986.

Mackiewicz Józef, Kontra, Paryż 1957.

Mackiewicz Józef, Lewa wolna, Warszawa 1990.

Mackiewicz Józef, Nie trzeba głośno mówić, Warszawa 1990.

Mackiewicz Józef, Pod każdym niebem. Historie i zdarzenia, Londyn 1964.

Mackiewicz Józef, Sprawa pułkownika Miasojedowa, Warszawa 1989.

Mackiewicz Józef, Ściągaczki z szuflady Pana Boga, Warszawa 1989.

Mackiewicz Józef, The Katyń Wood Murders, Londyn 1951.

Mackiewicz Józef, Toporska Barbara, Droga Pani…, Londyn 1984.

Mackiewicz Józef, Toporska Barbara, Okupacja – czy coś gorszego?, Warszawa 1985.

Mackiewicz Józef, W cieniu krzyża, Warszawa 1986.

Mackiewicz Józef, W obronie prawdy historycznej. Głosy i opinie o książce “Lewa wolna”, Londyn 1966.

Mackiewicz Józef, Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy, Warszawa 1986.

Mackiewicz Józef, Zwycięstwo prowokacji, Monachium 1962, Londyn 1983.

Mackiewicz Stanisław [Cat], Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów, Warszawa 1931, [przedruk: Mackiewicz Stanisław [Cat], Myśl w obcęgach, Warszawa 1998].

Malewski Jerzy. [Bolecki Włodzimierz], Ptasznik z Wilna. Rzecz o Józefie Mackiewiczu, Kraków 1990.

Malewski Jerzy. [Bolecki Włodzimierz], Wyrok na Józefa Mackiewicza, Londyn 1991.

Marciniak Włodzimierz, Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2001.

Massonius Marian, O bolszewictwie. Odczyt wygłoszony w dniu 21 sierpnia 1920 roku w Poznaniu, “Głosy na czasie”, nr 45, Poznań–Warszawa 1921.

Miche Józef, Filozofia bolszewicka, b. m. w., 1946.

Norberta-Wesołowska Ewa, Działać przed katastrofą. O poglądach społecznych i politycznych Mariana Zdziechowskiego, Toruń 1994.

Opacki Zbigniew, Bolszewizm rosyjski półbolszewizm polski. Mariana Zdziechowskiego obsesja komunizmu, “Myśl Konserwatywna” 2001.

Parandowski Jan, Bolszewizm i bolszewicy w Rosji, Warszawa 1920 [wyd. 2 – Londyn 1996].

Pastuszka Józef, Psychologia komunizmu, [w:] Bolszewizm. Praca zbiorowa. Wykłady wygłoszone w r. 1937 [na KUL-u], Lublin 1938, s. 234–249.

Piłsudski Józef, Pisma zebrane, t. I–X, Warszawa 1937–1938.

Piłsudski Józef, Pisma, mowy, rozkazy, t. I–X, Warszawa 1930–1936.

“Przegląd Wschodni” (1932–1935), red. Włodzimierz Wakar.

Rohnka Dariusz, “A ja przeciwnie…”. Szkice o Józefie Mackiewiczu, Londyn 1997.

Rostworowski Jan Kanty, Sprawozdanie z ruchu religijnego, naukowego i społecznego. Bolszewizm a Hitleryzm, “Przegląd Powszechny” 1935, t. 208.

Rybarski Roman, Siła i prawo, Warszawa 1936.

Smaga Józef, Narodziny i upadek imperium. ZSSR 1917–1991, Kraków 1992.

Smaga Józef, Rosja w XX stuleciu, Kraków 2002.

Smoleń Mieczysław, Stracone dekady. Historia ZSRR 1917–1991, Warszawa 1994.

Srokowski Konstanty, Elita bolszewicka (III). Studium socjologiczne, “Przegląd Współczesny” 1927, t. 21, z. 61.

Stahl Zdzisław, Marksizm-leninizm i realizm a idea niepodległości. Wykład inauguracyjny roku akademickiego Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w dniu 25 listopada 1972, Londyn 1973.

Stahl Zdzisław, Najazd od Wschodu, 1971.

Staniszkis Jadwiga, Ontologia socjalizmu, Warszawa 1989.

Stasiński Piotr, Komunizm jako choroba. Na marginesie twórczości Józefa Mackiewicza, “Res Publica” 1989, nr 2.

Stepa Jan, Komunizm a światopogląd katolicki, Poznań 1937.

Sukiennicki Wiktor, Ewolucja ustroju ZSRR 1917–1936, Wilno 1937.

Sukiennicki Wiktor, Ewolucja ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w świetle oficjalnych publikacji władzy radzieckiej, cz. I, “Sekcja Prawno-Polityczna”, nr 1, nakładem Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej, Wilno 1938 [dalsze części pracy – t. II i III nie ukazały się].

Sukiennicki Wiktor, Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w okresie pierwszej pięciolatki. Studium prawno-polityczne, “Wileński Przegląd Prawniczy”, r. 8, 1937, t. 10.

Sukiennicki Wiktor, Konstytucja stalinowska a ustrój radziecki, 1937.

Sukiennicki Wiktor, Marksowsko-leninowska teoria prawa, pierwodruk: “Wileński Przegląd Prawniczy” 1934 [odb.: Wilno 1935].

Sukiennicki Wiktor, Pół wieku rewolucji rosyjskiej, Stanford 1967.

Sukiennicki Wiktor, Ustrój sowiecki a konstytucja stalinowska, “Ruch Prawniczy” 1937, z. 2.

Swianiewicz Stanisław, Forced Labour and Economic Development. An Enquiry into the Experience of Soviet Industrialization, Halifax 1965.

Swianiewicz Stanisław, Lenin jako ekonomista, Wilno 1930.

Sworakowski W. S. (wyd.), World Communism. A Handbook 1918–1965, Stanford 1973.

Szarota T. (red.), Komunizm: ideologia, system, ludzie, Warszawa 2001.

Szymański Antoni, Bolszewizm jako prąd kulturalny i cywilizacyjny, “Prąd” 1937, z. 4, s. 207–243.

Teodorowicz Józef, Państwo chrześcijańskie a państwo pogańskie. Kazanie wypowiedziane w Kościele Mariackim w Krakowie na zjeździe Sodalicji całej Polski dnia 12.II.1931, Lwów 1931.

Tkocz Zygmunt, Roll Teofil (red.), Wybór pism emigracji politycznej niepodległej PPS (WRN) 1940–1970, Londyn – Lublin 1994.

Trzaska-Chrząszczewski Aleksander, Przypływy i odpływy demokracji, Warszawa 1939.

Tyrmand Leopold, Komunizm – hitleryzm. Krótkie studium komparatywne, [w:] Tyrmand Leopold, Cywilizacja komunizmu, Londyn 1992.

Tyrmand Leopold, O metafizyce i etyce na co dzień, [w:] Tyrmand Leopold, Cywilizacja komunizmu, Londyn 1992.

Wachholz Szczęsny, Nowy ustrój Związku Sowieckiego, Warszawa 1938.

Waldenberg Marek, Bolszewizm, [w:] Jaskólski Michał. (red.), Słownik historii doktryn politycznych, t. I, Warszawa 1997, s. 246–249.

Walicki Andrzej, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, tł. Andrzej Walicki, Warszawa 1996 [wyd. 1, ang.: Walicki Andrzej, Marxism and the Leap to the Kingdom of Freedom. The Rise and Fall of the Communist Utopia, Stanford 1991].

Wasilewski Leon, Kwestie narodowościowe w Rosji Sowieckiej, “Przegląd Współczesny” 1923, nr 17.

Wasilewski Leon, Polityka narodowościowa Sowietów, “Przegląd Polityczny” 1925, z. 5–6.

Wasilewski Leon, Skasowanie Rosji, “Przegląd Polityczny” 1924, z. 3.

Wat Aleksander, Świat na haku i pod kluczem, Kraków 1988.

Wierzbicki Andrzej, Groźni i wielcy. Polska myśl historyczna XIX i XX wieku wobec rosyjskiej despotii, Warszawa 2001.

Wyszyński Stefan, Katolicki program walki z komunizmem, Włocławek 1937.

Wyszyński Stefan, Kultura bolszewizmu a inteligencja polska, Włocławek 1938.

Zakrzewski Kazimierz, Od Lenina do Hitlera, “Przełom” 1930, z. 50–52, 1931, z. 7–9 [+ odb.].

Zdziechowski Marian, Europa, Rosja, Azja. Szkice polityczno-literackie, Wilno 1923.

Zdziechowski Marian, Renesans a rewolucja, Wilno 1925.

Zdziechowski Marian, W obliczu końca, Wilno 1937.

Zdziechowski Marian, Widmo przyszłości. Szkice historyczno-publicystyczne, Wilno 1939.

Zdziechowski Marian, Wpływy rosyjskie na duszę polską, Kraków 1920.

Zdziechowski Marian, Wybór pism, Kraków 1993.

Znaniecki Florian, Upadek cywilizacji zachodniej, Poznań 1921 [przedruk w: Znaniecki Florian, Pisma filozoficzne, t. 2, opr. Jerzy Wocial, Warszawa 1991].

Zweig Ferdynand, Kryzys w socjalizmie współczesnym, “Przegląd Współczesny”, t. IV, 1923, nr 9–10.

Opracowali: Justyna Kurczak i Przemysław Waingertner

Komentarz

Niniejsza bibliografia jest wynikiem badań podjętych nad zagadnieniem interpretacji bolszewizmu w Rosji w polskiej myśli społeczno-politycznej, filozoficznej i historycznej, w literaturze naukowej i publicystyce. Rezultatem tych studiów będzie również opracowanie prezentujące kwestię ujmowania i oceny rosyjskiego bolszewizmu zarówno przez wielkich aktorów polskiej sceny politycznej – polityków, ideologów, jak i wybitnych badaczy, naukowców, humanistów: filozofów i historyków. Opracowanie to w zamierzeniu jego autorów ma być próbą odpowiedzi na pytanie: jak polscy mężowie stanu, znani publicyści i uczeni – a zatem przedstawiciele elit politycznych i intelektualnych, mający niewątpliwy wpływ na formowanie poglądów szerokich rzesz społeczeństwa – odnosili się do rosyjskiego komunizmu, jak oceniali to zjawisko i w jakiej formie prezentowali swoje refleksje. Będzie to zatem pośrednio również próba ukazania sposobu postrzegania problemu przez polską opinię publiczną, kształtowaną przez powyższą twórczość.

Autorzy bibliografii zdają sobie sprawę, iż jest ona niepełna i ma charakter dalece selektywny. Dokonując wyboru pozycji, kierowali się jednak konsekwentnie kilkoma kryteriami.

Pierwszym wyznacznikiem, kwalifikującym daną publikację do zamieszczenia w zestawieniu była jej wartość poznawcza (naukowa); waga, trafność i precyzja zaprezentowanych w niej sądów i refleksji, znajdujące odzwierciedlenie w niezależnych od siebie opiniach, formułowanych na jej temat w środowiskach, zajmujących się problematyką rosyjskiego komunizmu. Stąd obecność wśród zestawionej literatury dzieł znakomitego myśliciela, filozofa i moralisty, Mariana Zdziechowskiego, czy wybitnego znawcy dziejów Rosji, uznawanego za autorytet w dziedzinie sowietologii polityka i publicysty, Włodzimierza Bączkowskiego.

Kolejnym przyjętym przez autorów kryterium było uniwersalne znaczenie, ponadczasowy i powszechny zasięg oddziaływania danych pozycji, wyrażający się w zdolności kreowania przez nie określonych ocen, postaw, niekiedy stereotypów czy wręcz mitów politycznych lub historiozoficznych, wśród jak najszerszych i wciąż nowych rzesz czytelników. Najlepszym przykładem takiej publikacji wydaje się monumentalne dzieło polskiego historyka i działacza politycznego Jana Kucharzewskiego Od białego caratu do czerwonego. Opracowanie to stało się rodzajem fenomenu naukowego i politycznego. Odwoływali się doń w swych analizach bolszewizmu ludzie nauki. Szukali w nim uzasadnienia i usprawiedliwienia dla swych działań politycy. Było podstawowym źródłem wiedzy o Rosji i “duchu rosyjskim” dla publicystów i entuzjastów–amatorów interesujących się dziejami Rosji i bolszewizmu.

Istotnym kryterium była, rzecz jasna, osoba autora danego opracowania, możliwość oddziaływania przezeń na współczesnych i potomnych, wpływania na sposób myślenia czytelników, uzależniona m.in. od roli, jaką odgrywał on na polu naukowym czy politycznym, jego pozycji w życiu publicznym i w społeczeństwie. Poglądy wybitnych uczestników polskiego życia politycznego na kwestię bolszewizmu; postaci, które wywierały przemożny wpływ na formowanie się ocen wielu swych, często bezkrytycznych zwolenników, musiały znaleźć odzwierciedlenie w niniejszej bibliografii – i to nawet, jeśli z punktu widzenia ekspertów, sowietologów, znawców problemu bolszewizmu i dziejów Rosji, zawierały one obok treści trafnych również sądy kontrowersyjne, bądź niekiedy po prostu mylne. Stąd obecność w zestawionej literaturze pism tak wybitnych przywódców politycznych jak Józef Piłsudski, czy Roman Dmowski.

Intencją przyświecającą powstawaniu niniejszej bibliografii było również zaprezentowanie w niej pozycji autorów, którzy nie znajdując początkowo wielu naśladowców czy zwolenników, wypracowali jednak własny, oryginalny pogląd na problematykę rosyjskiego komunizmu i konsekwentnie go upubliczniali. Podejście takie wydawało się uzasadnione z dwóch powodów. Po pierwsze – celem autorów bibliografii było uwzględnienie w niej jak najszerszego, a jednocześnie reprezentatywnego dla różnych sposobów ujmowania zagadnienia bolszewizmu w Rosji zestawu literatury. Z drugiej strony – opinie uznawane początkowo wśród współczesnych za dziwaczne czy błędne, znajdywały z czasem grona oddanych zwolenników, ich autorzy z intelektualnych outsiderów stawali się politycznymi i społecznymi autorytetami. Renesans myśli Józefa Mackiewicza, którego książki zostały w szerokim zakresie uwzględnione w niniejszej bibliografii, wydaje się pod tym względem bardzo pouczający.

Autorzy prezentowanego zestawienia starali się również, by zawrzeć w nim przede wszystkim takie pozycje, które – niezależnie od mniej lub bardziej akcentowanych na ich kartach sympatii politycznych – wytrzymały próbę czasu. W zestawieniu znalazły się zatem obok siebie zarówno publikacje autorów, uchodzących za “rusofilów” (Józef Mackiewicz), jak i “rusofobów” (Józef Piłsudski); autorów będących zdeklarowanymi i bezkompromisowymi przeciwnikami bolszewizmu i komunizmu, wypowiadających się nierzadko w sposób emocjonalny (Marian Zdziechowski); krytyków, analizujących jednak fenomen bolszewizmu rosyjskiego w sposób chłodny, zdystansowany (Stanisław Cat-Mackiewicz), jak też autorów, którzy, negując totalitarny charakter komunizmu rosyjskiego, nie odmawiali słuszności idei marksistowskiej jako takiej (wybitny polski socjalista Adam Ciołkosz).

Niechlubny wyjątek, który autorzy zgodnie postanowili pominąć w bibliografii, stanowią niektóre opracowania z lat pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych XX wieku. Pomimo ich rzekomych ambicji naukowych pozbawione były jednak głębszej refleksji, cechował je natomiast bezkrytycyzm wobec bolszewickiej teorii i praktyki oraz, w istocie, postawa agitatorska. Z drugiej strony z wielu względów oddziaływały na opinię publiczną w znikomym stopniu, nie wypełniając nawet swej programowo-propagandowej roli.

W przypadku tekstów powstałych w dwudziestoleciu międzywojennym braliśmy pod uwagę często prace zapomniane w okresie Polski Ludowej, czasem znajdujące się pośród inhibitów, podobnie zresztą jak opracowania emigracyjne, których autorom z góry przypisywano intencję szkalowania ZSRR. Jedne i drugie są obecnie chętnie wydawane, przy czym – zdajemy sobie z tego sprawę – nie nadszedł jeszcze czas weryfikacji ich wartości poznawczej, wolnej od ideologiczno-politycznych względów. Przywrócenie jednakże tych opracowań szerokiemu gremium jest koniecznym warunkiem “odkłamania” polskiego obrazu tego, co działo się w Rosji w całej rewolucyjnej i porewolucyjnej epoce. Można oczywiście konfrontować je z wypowiedziami apologetycznymi, powstającymi na konkretne zamówienie polityczne, dającymi “jedynie słuszne” interpretacje sowieckiej rzeczywistości. Wydaje się to jednak zajęciem o tyle jałowym, o ile propagandowe zakłamanie tych ostatnich nie ulega wątpliwości nawet dla najbardziej nieuprzedzonego czytelnika.

Pominęliśmy także ekstremalne wypowiedzi tych autorów, którym komunizm rosyjski kojarzył się li tylko z Antychrystem, (uosabiał zło jako takie) i którzy nie podejmowali prób jego rzeczowej interpretacji.

Staraliśmy się natomiast uwzględniać prace dokonujące możliwie wszechstronnej analizy komunizmu rosyjskiego jako doktryny i praktyki politycznej, ekonomicznej, prawnej, społecznej, kulturowej wreszcie. Nawet jeśli są to prace po części tylko poświęcone temu zjawisku, wpisujące je w o wiele szerszy kontekst ideowo-historyczny (Główne nurty marksizmu Leszka Kołakowskiego).

Oddając do użytku i pod osąd czytelnika niniejszy spis literatury, autorzy kierują się ideą zestawienia, choćby częściowego, informacji bibliograficznej dotyczącej zagadnienia tak istotnego w polskiej myśli społeczno-politycznej, filozoficznej i historycznej, jak bolszewizm rosyjski. Równocześnie traktują tę bibliografię jako punkt wyjścia do ewentualnej dyskusji, która powinna zaowocować jej stopniowym uzupełnianiem.